Sąd Najwyższy w dniu 9 czerwca 2016 r. rozpoznawał sprawę dotyczącą pytania prawnego, jakie Sąd Apelacyjny w W. przedstawił w sprawie z odwołania spółki F. (płatnika składek) przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddziałowi w W. z udziałem G. W. o podleganie obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia:
„Czy dopuszczalne jest ustalenie w drodze decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podlegania ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia, w sytuacji, gdy składki na te ubezpieczenia uległy przedawnieniu przed wydaniem decyzji w tym przedmiocie?”.
Udzielając odpowiedzi na tak zadane pytanie Sąd Najwyższy podjął uchwałę następującej treści:
„Dopuszczalne jest ustalenie w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podlegania ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia w sytuacji, gdy należności z tytułu składek na te ubezpieczenia uległy przedawnieniu przed wydaniem decyzji”.
W stanie faktycznym sprawy, której dotyczyło pytanie prawne, ZUS wydał decyzję z dnia 6 listopada 2012 r., w której stwierdził, że G. W. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia na rzecz spółki F. (płatnika składek) podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) od 15 kwietnia do 31 maja 1999 r. i od 10 lipca do 31 grudnia 1999 r. oraz że nie podlegała obowiązkowo tym ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia od 1 czerwca do 9 lipca 1999 r. Od tej decyzji spółka F. odwołała się do sądu ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu sądowym spółka nie kwestionowała okoliczności, że G. W. rzeczywiście podlegała ubezpieczeniom społecznym w okresach wskazanych w decyzji, tym niemniej podważała dopuszczalność wydawania przez ZUS decyzji stwierdzającej tę okoliczność, skoro składki na ubezpieczenia społeczne G. W., należne za te okresy (które spółka F. – jako płatnik – powinna opłacić) uległy już przedawnieniu zanim ZUS wydał decyzję. Sąd I instancji przyznał w tym sporze rację ZUS-owi. Z kolei Sąd Apelacyjny, do którego trafiła apelacja spółki F. powziął wątpliwości natury prawnej, które postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia i sformułował je w formie pytania o treści przytoczonej powyżej.
Sąd Najwyższy w podjętej dziś uchwale przyjął, że ZUS może wydać decyzję stwierdzającą podleganie osoby fizycznej (w tym konkretnym przypadku chodzi o zleceniobiorcę) ubezpieczeniom społecznym nawet wówczas, gdy w dacie wydawania takiej decyzji składki na te ubezpieczenia są już należnościami przedawnionymi (a więc nie mogą być opłacone). Przyjmując taki pogląd Sąd Najwyższy wyszedł z założenia, że należy odróżnić obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym od obowiązku opłacania składek na te ubezpieczenia. O ile pierwszy z tych obowiązków (o charakterze niepieniężnym) nigdy nie ulega przedawnieniu, o tyle obowiązek opłacania składek (pieniężny) już tak, co wynika wprost z przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Przedawnienie w opłacaniu składek ma zaś ten skutek, że zobowiązanie składkowe wygasa, a więc składki, które do momentu upływu okresu przedawnienia nie zostały w rzeczywistości opłacone, po upływie tego okresu już nie będą mogły być zapłacone.
Decyzja o podleganiu ubezpieczeniom społecznym (stwierdzająca istnienie obowiązku ubezpieczeń społecznych) ma wyłącznie charakter deklaratoryjny i nie pozostaje w bezpośrednim związku z istnieniem (nieistnieniem) obowiązku zapłaty składek. W takim razie ewentualne przedawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne nie ma wpływu na możliwość (dopuszczalność) wydawania przez ZUS decyzji stwierdzającej podleganie (w przeszłości) określonej osoby fizycznej ubezpieczeniom społecznym.
Konsekwencją stanowiska przyjętego w dzisiejszej uchwale jest stwierdzenie, że przedawnienie składek na ubezpieczenia społeczne (bezskuteczny upływ terminu przewidzianego na ich zapłatę) nie stanowi przeszkody w wydaniu przez ZUS decyzji stwierdzającej podleganie ubezpieczeniom społecznym w okresach, za które przedawnione składki nie zostały (i już nie zostaną) opłacone.