Sąd Najwyższy

W ostatnich tygodniach do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wpłynęły liczne apele, w których zwracano się o skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego wniosku w sprawie kontroli niektórych przepisów ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży. Wystąpienia te miały bezpośredni związek z informacjami dotyczącymi tragicznego wydarzenia, jakie miało miejsce w szpitalu w Oleśnicy. Jak wynika z powszechnie dostępnych doniesień, dziecko w 37. tygodniu życia płodowego zostało tam uśmiercone przez podanie w serce zastrzyku z chlorku potasu.

Okoliczności tego bulwersującego zdarzenia rodzą wiele zasadniczych pytań wynikających z elementarnej ludzkiej wrażliwości oraz naturalnego dążenia do ochrony życia ludzkiego, także w jego fazie prenatalnej. Sprzeciwiając się instrumentalnemu traktowaniu życia, a przy tym kierując się poczuciem społecznego obowiązku, już w maju 2025 r. złożyłam – jako Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa zabójstwa w postaci umyślnego pozbawienia życia dziecka poczętego, zdolnego do samodzielnego życia poza organizmem matki, tj. czynu stypizowanego z art. 148 § 1 Kodeksu karnego. Wyrażam głębokie przekonanie, że właściwe organy państwa dokonają rzetelnej analizy zaistniałej sytuacji, a więc zarówno treści wydanej opinii lekarskiej, jak i kontekstu całego procesu diagnostycznego. Pozwoli to dokonać prawidłowej oceny postępowania lekarzy oraz innego personelu medycznego,  a przez to ustalić, czy w tej sprawie nie doszło do nadużycia prawa, polegającego na obejściu ustawowych przepisów przewidzianych dla legalnego przerywania ciąży.

W apelach kierowanych do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wskazywano na konieczność wszczęcia kontroli konstytucyjności komunikatu Ministra Zdrowia z 30 sierpnia 2024 r. zawierającego „wytyczne w sprawie obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży". Podkreślano, że dokument ten wyraża oficjalne stanowisko co do treści ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży, a przy tym nakazuje podejmowanie działań wykraczających poza przepisy powszechnie obowiązującego prawa.

Jako Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego podejmuję działania wyłącznie na podstawie i w granicach prawa, i wyrażam zdecydowany sprzeciw wobec tych przejawów aktywności organów władzy publicznej, które realizowane są wbrew tej zasadzie. Trzeba podkreślić, że organy władzy wykonawczej, do których zalicza się Minister Zdrowia, nie mają podstaw do formułowania powszechnie wiążącej wykładni ustaw, nadając takim wskazaniom formę wytycznych. Publicznie wyrażona intencja zmiany realiów stosowania prawa nie może wykraczać poza jego ramy, a deklarowane w tym kontekście „otwieranie furtek" nie uprawnia administracji rządowej do zastępowania ustawodawcy. Pomimo iż wydaniu wytycznych Ministra Zdrowia towarzyszyły jasno formułowane cele, to jednak w aspekcie formalnym dokument ten nie tworzy ani po stronie lekarzy, ani podmiotów leczniczych zobowiązań prawnych, mogących modyfikować bądź podważać normy powszechnie obowiązującego prawa.

Warto podkreślić, że ocena okoliczności dopuszczających przerwanie ciąży należy wyłącznie do lekarza, który zobowiązany jest do wykonywania zawodu zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz należytą starannością (art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty). Minister Zdrowia nie może wkraczać w gwarantowaną ustawowo sferę wykonywania zawodu lekarza, narzucając arbitralnie określoną interpretację prawa i nakazując podejmowanie konkretnych działań. Nie może wyłączyć czy ograniczyć uprawnień każdego lekarza do zasięgania opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizowania konsylium lekarskiego zawsze wtedy, kiedy lekarz uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej (art. 37 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty). Nie może wreszcie wyłączać czy choćby ograniczać prawa do powstrzymywania się przez lekarza od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem (art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Nawiązanie do wspomnianych uregulowań ma szczególne znaczenie w kontekście podejmowanych przez organy władzy wykonawczej prób ograniczania uprawnień wyznaczających ustawowe ramy wykonywania zawodu lekarza. Brak podstaw prawnych do wiążącego ukierunkowania działalności lekarzy w formie wytycznych, sprawia jednocześnie, że ewentualne objęcie komunikatu Ministra Zdrowia przedmiotem zaskarżenia w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym budzi poważne zastrzeżenia. Kwalifikowanie wytycznych Ministra Zdrowia jako przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe, a przez to podlegających kognicji Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 188 pkt 3 Konstytucji, jawi się jako niejednoznaczne. Oznacza to, że ewentualne uczynienie wspomnianego dokumentu przedmiotem wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego nie gwarantuje, z przyczyn formalnych, podjęcia przez Trybunał postępowania i przeprowadzenia merytorycznej kontroli jego kwestionowanych fragmentów.

Pragnę zapewnić, że jako Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego podejmuję wszelkie przewidziane prawem działania prowadzące do pełnej i rzeczywistej ochrony życia ludzkiego na każdym jego etapie. Wynikają one z dążenia do pełnego urzeczywistnienia wartości, jakie są podstawą wykonywania funkcji sędziego Sądu Najwyższego. W mojej ocenie kierowanie do Trybunału Konstytucyjnego wniosku w sprawie kontroli ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży nie jest jednak obecnie właściwym środkiem, który mógłby doprowadzić do skutecznego osiągnięcia wymienionych wyżej celów.