Wyrokiem z 6 grudnia 2024 r. Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną w sprawie, w której powodowie (osoby fizyczne) żądały od pozwanego banku m.in. zapłaty kwot stanowiących równowartość wszystkich rat spłacanego przez powodów tzw. kredytu frankowego. W sprawie zgłoszono także żądanie ewentualne. Przedmiotem sporu był kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej: franka szwajcarskiego, a powodowie podnosili m.in., że zawarta przez strony umowa kredytu jest nieważna, co uzasadnia zwrot wszystkich kwot uiszczonych, jako nienależnego świadczenia.
W sprawie poczyniono ustalenia co do treści umowy kredytu, w tym dotyczące zawartego w tym kontrakcie mechanizmu przeliczeń związanych z indeksacją kredytu do waluty obcej. Przeliczenia te następować miały zgodnie z tabelą kursową banku. Sposób konstrukcji tej tabeli odpowiednie postanowienia umowy określały w ten sposób, że kurs kupna danej waluty ustalano na podstawie średniego kursu Narodowego Banku Polskiego pomniejszonego o marżę kupna, a kurs sprzedaży – na podstawie kursu średniego NBP powiększonego o marżę sprzedaży. Powodowie mieli spłacać raty kredytu w walucie polskiej, przy czym przeliczenia na walutę indeksacji (CHF) następować miały zgodnie z opisanym wyżej mechanizmem – po kursie sprzedaży.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo główne w całości, a powództwo ewentualne uwzględnił jedynie w nieznacznej części. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił apelację powodów. Podstawą takiego orzeczenia było przyjęcie oceny, że choć umowa kredytu, w części dotyczącej mechanizmu indeksacji, zawierała postanowienia niedozwolone, to sankcją z art. 3851 § 1 zd. 1 k.c. dotknięte były tylko postanowienia umowne przewidujące powiększanie kursu NBP o marżę banku. Kontrakt nie przewidywał bowiem kryteriów ustalania wysokości tej marży. Jednocześnie uznano, że umowa w pozostałym zakresie nadal wiąże strony, wobec czego żądanie powodów podlegało uwzględnieniu jedynie co do równowartości uiszczonych przez nich na rzecz banku marż (spreadów) walutowych.
W uzasadnieniu wyroku oddalającego skargę kasacyjną powodów Sąd Najwyższy stwierdził, że ocena sprawy sprowadzała się do zbadania, czy – zgodnie z założeniem obu Sądów orzekających w toku instancji – przedmiotem oceny z perspektywy art. 3851 § 1 zd. 1 k.c. mogą być tylko te fragmenty umowy kredytu, które przewidywały powiększenie/pomniejszenie kursu NBP o marżę banku. Za istotne uznano przy tym to, że użyty w art. 3851 § 1 zd. 1 k.c. termin „postanowienia umowy" nie może być pojmowany jako równoznaczny z wyodrębnioną graficznie jednostką redakcyjną tekstu kontraktu albo ze zdaniem w sensie gramatycznym. Przeciwnie, przedmiotem badania na podstawie przywołanego przepisu jest mający samodzielne znaczenie normotwórcze fragment umowy – niezależnie od tego, czy stanowi on wyodrębnioną graficznie i gramatycznie całość, czy fragment większej jednostki redakcyjnej (np. paragrafu, punktu lub zdania), albo daje się wywieść w drodze wykładni z szeregu wyodrębnionych elementów lub zdań.
Sąd Najwyższy odnotował, że wzorzec umowy, taki jak zastosowany w sprawie przez strony, był już przedmiotem licznych wypowiedzi orzecznictwa. Przychylił się przy tym do poglądu, że postanowienie umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalania kursu franka szwajcarskiego ma charakter samodzielny, co pozwala na eliminację jedynie tego postanowienia. Podstawą do przyjęcia takiego poglądu była konstatacja o samodzielnym względem odwołania się przez strony do kursu NBP charakterze spreadów walutowych. Marże walutowe pełnią bowiem samodzielną funkcję ekonomiczną (stanowią źródło zysku banku) i nie są immanentnie związane z mechanizmem indeksacji kredytu. Ostatecznie zatem, dzięki wskazaniu w umowie na obiektywne źródło danych potrzebnych do funkcjonowaniu mechanizmu przeliczeń walutowych w postaci kursów średnich NBP, umowa mogła dalej wiązać strony po wyeliminowaniu z niej postanowień uznanych za niedozwolone.
W uzasadnieniu orzeczenia podkreślono również, że usunięcie postanowień odnoszących się do marż banku nie oznacza zmiany nieuczciwego warunku, w szczególności zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego innym postanowieniem. Przeciwnie, działanie Sądów obu instancji uzasadnione było prawidłową oceną o tym, że klauzule wiążące sporny kredyt z walutą obcą (po kursach NBP) były odrębne względem uznanych za niedozwolone postanowień, które pozwalały bankowi na doliczanie do wspomnianych kursów niesprecyzowanej bliżej marży. Odwołano się przy tym do wykładni prawa Unii Europejskiej dokonanej w wyroku TSUE z 29 kwietnia 2021 r., C-19/20, I.W. i R.W. przeciwko Bankowi BPH S.A., w którym dopuszczono indywidualną kontrolę elementów redakcyjnych umowy mających samoistne znaczenie oraz wyeliminowanie – w miejsce całej jednostki redakcyjnej – jedynie takiej jej części, która z jednej strony ma samodzielne znaczenie, a z drugiej – spełnia kryteria uznania jej za niedozwoloną.
Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2024 r. z uzasadnieniem (sygn. akt II CSKP 132/23)