Postanowieniem z 21 stycznia 2025 r., I NSW 59/24, Sąd Najwyższy uznał za zasadną skargę partii politycznej Prawo i Sprawiedliwość (partia) na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej (PKW) nr 389/2024 z 18 listopada 2024 r. o odrzuceniu sprawozdania tej partii o źródłach pozyskania środków finansowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach poniesionych ze środków jej funduszu wyborczego w 2023 r. (dalej: uchwała).
Podstawą podjęcia uchwały nr 389/2024 o odrzuceniu sprawozdania finansowego partii było stanowisko, jakie PKW zajęła we wcześniejszej uchwale nr 316/2024 z 29 sierpnia 2024 r., w której uznała za niezgodny z prawem sposób finansowania Komitetu Wyborczego Prawo i Sprawiedliwość (KW PiS), uczestniczącego w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzonych 15 października 2023 r.
Sąd Najwyższy, przy rozpoznaniu odwołania skarżącego od uchwały PKW, za zasadny uznał zarzut naruszenia art. 38a ust. 2 pkt 8 ustawy o partiach politycznych. Zajmując takie stanowisko, podkreślił, że prawo nie przewiduje podstawy odrzucenia sprawozdania finansowego partii w postaci wcześniejszej uchwały PKW, odrzucającej sprawozdanie finansowe jej komitetu wyborczego, mimo że ustawodawca wskazał te same przesłanki odrzucenia zarówno jednego, jak i drugiego sprawozdania. Sama w sobie, uchwała o odrzuceniu sprawozdania finansowego komitetu wyborczego nie stanowi wystarczającej przesłanki odrzucenia sprawozdania partii politycznej. Na PKW ciążył obowiązek zbadania okoliczności ewentualnego przyjęcia niedozwolonych korzyści niemajątkowych, czego PKW całkowicie zaniechała, powołując się jedynie - w nader lakoniczny sposób - na wcześniejszą uchwałę dotyczącą finansowania KW PiS i zaniechawszy w ogóle przeprowadzenia postępowania dowodowego.
PKW nie podjęła nawet próby wykazania naruszenia art. 144 § 1 pkt 3 lit. e k.wyb., ograniczając się jedynie do podania danych liczbowych oraz zacytowania krótkiego fragmentu uchwały PKW nr 316/2024 z 29 sierpnia 2024 r. W rezultacie PKW nie wskazała, a tym bardziej nie uzasadniła przesłanek odrzucenia sprawozdania finansowego partii. Jak zaznaczył w tym kontekście Sąd Najwyższy, w chwili podejmowania zaskarżonej uchwały, sierpniowa uchwała PKW nr 316/2024 była nieprawomocna, a następnie została wyeliminowana z obrotu prawnego na skutek postanowienia Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2024 r. (I NSW 55/24).
Sąd Najwyższy podkreślił obowiązek szczególnie starannego uzasadnienia decyzji o odrzuceniu sprawozdania finansowego partii podejmowanej na podstawie art. 144 § 1 pkt 3 lit. e k.wyb. Zauważył przy tym, że w dotychczasowej praktyce stosowania tego przepisu nie uwzględniano jakichkolwiek działań organów władzy publicznej (i osób sprawujących funkcje publiczne) podejmowanych w okresie kampanii wyborczej, które mogły przynosić ewentualne korzyści wyborcze któremukolwiek komitetowi wyborczemu lub wpływać negatywnie na postrzeganie któregokolwiek komitetu wyborczego. W ocenie Sądu Najwyższego – w przypadku zmiany tej utrwalonej praktyki stosowania przepisów prawa, to na PKW spoczywa obowiązek szczególnie wnikliwej argumentacji i dokonywania precyzyjnej wykładni przepisów.
Ponadto PKW zobowiązana jest w sposób rzetelny zebrać materiał dowodowy dokonując jego weryfikacji i na tej podstawie dokonać ustaleń faktycznych. PKW winna wskazać, jakie konkretne fakty zostały wywiedzione z zebranego materiału dowodowego. Przysługująca jej możliwość dokonywania swobodnej oceny dowodów w żadnym wypadku nie oznacza dowolności w podejmowanych rozstrzygnięciach, które każdorazowo muszą być wyczerpująco uzasadnione.
Sąd Najwyższy uwzględnił również zarzut dotyczący braku umożliwienia skarżącemu ustosunkowania się do zebranych materiałów, które znajdowały się jedynie w aktach sprawy zakończonej uchwałą PKW nr 316/2024, w której to skarżący nie był uczestnikiem postępowania. Tymczasem partia musi mieć możliwość ustosunkowania się do zarzutów, twierdzeń i dowodów zebranych w sprawie jej sprawozdania finansowego (uchwała nr 389/2024), nie zaś do zarzutów, twierdzeń i dowodów zebranych w innej – odrębnej sprawie sprawozdania finansowego jej komitetu wyborczego (uchwała nr 316/2024), nawet, jeśli materiały te są tożsame. Ponieważ skarżąca partia nie miała tej możliwości, Sąd Najwyższy uznał, że została przez PKW pozbawiona prawa do obrony.
Postanowienie SN z dnia 21 stycznia 2025 r. z uzasadnieniem (sygn. akt I NSW 59/24)