16 kwietnia 2024 r. Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oddalił skargę nadzwyczajną wniesioną przez Prokuratora Generalnego w interesie Skarbu Państwa w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
W sprawie spór dotyczył prawa własności nieruchomości, które obecnie stanowią obszar leśny, a w latach 50- tych XX wieku poddane zostały regulacji gruntów podlegających przejęciu na rzecz Skarbu Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 5 września 1947 r. o przejściu na własność Państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do Z.S.R.R. oraz dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego.
Sporne nieruchomości, stanowiące obszar leśny, zostały przejęte na własność Skarbu Państwa, mimo że nie zostały wymienione w decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w X. z 1954 r. w sprawie przejęcia na własność państwa nieruchomości ziemskich. a w księdze wieczystej prowadzonej dla spornych nieruchomości i ujawniono - jako ich właściciela - Skarb Państwa.
Sądy obu instancji przyznały powódce rację uznając, że prawo własności spornych nieruchomości nigdy nie przeszło na rzecz pozwanego Skarbu Państwa.
Prokurator Generalny we wniesionej skardze nadzwyczajnej zakwestionował powyższe rozstrzygnięcie na korzyść Skarbu Państwa.
Sąd Najwyższy uznał jednak skargę nadzwyczajną za niezasadną.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym sąd powszechny był uprawniony do badania, czy ww. decyzja z 1954 r. wywarła skutek w postaci przejścia własności spornych nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. Sąd w tego rodzaju postępowaniu ma bowiem obowiązek badania rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości, dla której jest prowadzona księga wieczysta. W tej sytuacji, skoro ww. decyzja z 1954 r., która nadal funkcjonuje w obrocie prawnym, nie obejmuje swoim zakresem przedmiotowym spornych nieruchomości, to oznacza to, że nigdy nie mogła i nie może być ona traktowana jako podstawa nacjonalizacji spornego gruntu, a co za tym idzie orzeczenie to nie stanowiło podstawy do przejęcia własności spornych nieruchomości przez Skarb Państwa i nigdy nie mogło stać się tytułem wykonawczym nakierowanym na odebranie tej nieruchomości pierwotnemu właścicielowi.
W ocenie Sądu Najwyższego, w sprawie nie zachodziła również przesłanka ogólna, o której mowa w art. 89 § 1 in principio ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym.
Sąd Najwyższy podkreślił, że ustawa nie wyklucza możliwości wniesienia skargi nadzwyczajnej na rzecz Skarbu Państwa. Niewątpliwie możliwa jest bowiem sytuacja, w której w wyniku błędu organów sądowych dojdzie do rażącego naruszenia przepisów prawa, prowadzącego do ingerencji w prawa majątkowe Skarbu Państwa. Wywiedzenie skargi nadzwyczajnej wyłącznie w interesie Skarbu Państwa wymaga jednakże szczególnej ostrożności. Warunkiem sine qua non wywiedzenia skargi nadzwyczajnej jest bowiem zapewnienie zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. W istotę zasady demokratycznego państwa prawnego wpisana jest natomiast ochrona praw człowieka, czyli jednostki. W konsekwencji, pomimo że skarga nadzwyczajna chroni interes publiczny, nie ulega wątpliwości, że konstrukcja instytucji skargi nadzwyczajnej narzuca perspektywę prawno-człowieczą. Urzeczywistnienie zasad sprawiedliwości społecznej polegające na ochronie interesu publicznego w postaci ochrony lasów nie może zatem prowadzić do bezwzględnego prymatu tej wartości i całkowitego pominięcia praw i interesów konkretnej jednostki. We wspomnianej perspektywie prawno-człowieczej zasadą jest bowiem ochrona praw i wolności konkretnej jednostki przed bezprawnymi działaniami państwa, a nie odwrotnie.
Wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2024 r. z uzasadnieniem (II NSNc 352/23)