W sprawie zakończonej postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2024 r., I CSK 695/23, Sąd Najwyższy uznał, że uproszczony tryb postępowania, jeżeli z pozwu, załączników i okoliczności sprawy, a także faktów, o których mowa w art. 228 k.p.c., wynika oczywista bezzasadność powództwa (art. 1911 k.p.c.), nie ma – na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. – zastosowania do wniosku wszczynającego postępowanie w trybie nieprocesowym. W postępowaniu nieprocesowym nie stosuje się w konsekwencji również art. 3911 k.p.c. i art. 3982 § 4 k.p.c.
Przeciwko stosowaniu art. 1911 k.p.c. w trybie nieprocesowym przemawia umiejscowienie tego przepisu wśród przepisów ogólnych o procesie, przy jednoczesnym pozostawieniu bez zmian art. 514 § 2 k.p.c. Mimo różnic między art. 514 § 2 k.p.c. i art. 1911 k.p.c., założenia i cele tych unormowań pokrywają się. Przepis art. 514 § 2 k.p.c. stanowi zarazem dla postępowania nieprocesowego regulację pełną, co oznacza, że tym trybie nie jest możliwe oddalenie wniosku jako oczywiście bezzasadnego z innych przyczyn ani w inny sposób niż zostało to określone w tym przepisie. W rezultacie art. 514 § 2 k.p.c. stanowi wprawdzie unormowanie wcześniejsze wobec art. 1911 k.p.c., lecz o szczególnym charakterze, które stoi na przeszkodzie stosowaniu art. 1911 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym, i to w całym zakresie zastosowania tego przepisu (arg. ex art. 13 § 2 in fine k.p.c.).
Konkluzję tę wspierają argumenty celowościowe, stanowiące odbicie specyfiki postępowania nieprocesowego. Uproszczony sposób postępowania z powództwem oczywiście bezzasadnym ma wyjątkowy charakter m.in. w tym aspekcie, że prowadzi do wydania prawomocnego wyroku z udziałem pozwanego, któremu nie doręcza się pozwu ani wyroku. Podłożem tego rozwiązania jest założenie, że interes pozwanego nie jest zagrożony, skoro wyczerpuje się w prawomocnym oddaleniu powództwa. W postępowaniu nieprocesowym skutki orzeczenia oddalającego wniosek mogłyby natomiast objąć w istocie nieokreślony krąg zainteresowanych; co więcej, rozstrzygnięcie to mogłoby być sprzeczne z ich interesem, który może wprawdzie pozostawać w opozycji do żądania wnioskodawcy, może jednak także – inaczej niż w procesie – być z tym żądaniem spójny w całości lub w części.
Odmienna struktura podmiotowa i brak typowej dla procesu kontradykcji interesów uczestników powodują tym samym, że badanie zasadności wniosku wszczynającego postępowanie nieprocesowe tylko na podstawie jego treści, z pominięciem wysłuchania zainteresowanych, których praw dotyczy wynik postępowania, byłoby sprzeczne z istotą trybu nieprocesowego, a ewentualne oddalenie wniosku jako oczywiście bezzasadnego, ze skutkami prawomocności materialnej wobec zainteresowanych, którzy nie mieli możliwości uczestniczenia w postępowaniu, naruszałoby art. 45 ust. 1 Konstytucji w aspekcie prawa do wysłuchania.
Postanowienie SN z dnia 18 kwietnia 2024 r. z uzasadnieniem (sygn. akt I CSK 695/23)