Dnia 19 lutego 2025 r. Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego i uchylił wyroki Sądu Okręgowego z 24 lutego 2021 r. oraz Sądu Rejonowego z 7 lipca 2020 r., którymi pozbawiono członków rodziny odszkodowania z tytułu śmierci mężczyzny (męża, ojca), spowodowanej chorobą zawodową.
W latach 1953-1972 mąż wnioskodawczyni zatrudniony był w zakładzie papierniczym zajmującym się m.in. produkcją kartonów zawierających azbest. W okresie zatrudnienia mężczyzny nie informowano go o szkodliwości azbestu, hale produkcyjne zakładu nie posiadały wentylacji wyciągowej, nie stosowano również żadnych środków ochrony osobistej. W marcu 1973 r. mężczyzna zmarł wskutek choroby nowotworowej.
Decyzją Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego z września 2017 r. stwierdzono, że rozpoznana u mężczyzny choroba powstała pod wpływem rakotwórczych czynników występujących w środowisku pracy i stała się przyczyną jego zgonu.
Małżonka zmarłego złożyła w ZUS wniosek o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej i śmierci męża. Decyzją ze stycznia 2018 r. ZUS odmówił jednak wypłaty świadczenia, gdyż stwierdził, że możliwość ubiegania się o jednorazowe odszkodowanie w przypadku inwalidztwa lub śmierci spowodowanej chorobą zawodową możliwe było dopiero pod rządami ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, która zaczęła obowiązywać po śmierci męża wnioskodawczyni. W ocenie ZUS-u także regulacje przejściowe zawarte w tej ustawie w odniesieniu do uszczerbku na zdrowiu, który został stwierdzony po wejściu w życie tej ustawy, a był spowodowany chorobą zawodową powstałą wcześniej, a więc w okresie poprzedzającym jej wejście w życie, nie stanowiły podstawy do przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu jego śmierci. Okres zatrudnienia męża wnioskodawczyni ustał bowiem w 1972 r., a więc organ uznał, że nie było podstaw do przyznania jednorazowego odszkodowania, bowiem w tej dacie nie obowiązywały przepisy umożliwiające przyznanie takiego świadczenia.
Sąd Rejonowy w 2020 r. oddalił odwołanie żony zmarłego od decyzji ZUS wskazując, że ustawa obowiązująca w dniu ustania zatrudnienia męża powódki nie przewidywała tego rodzaju świadczenia dla członków rodziny zmarłego pracownika. Wyrokiem z 24 lutego 2021 r. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu I instancji i oddalił również apelację.
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną wskazując, że sądy obu instancji nie wzięły pod uwagę przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 18 czerwca 1968 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy na choroby zawodowe, które przyznawało możliwość dochodzenia przez członków rodziny jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ich bliskiego spowodowanej chorobą zawodową. Niezastosowanie tych przepisów Sąd Najwyższy uznał za rażące naruszenie prawa, które prowadziło do odmowy wypłaty odszkodowania członkom rodziny pracownika zmarłego wskutek choroby zawodowej.
Sąd Najwyższy skrytykował również decyzję sądów by w sprawie zastosować przepisy obowiązujące w dniu ustania zatrudnienia zmarłego pracownika, tj. przepisy ustawy z 1968 r. nie zaś, obowiązującej obecnie, ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Sąd Najwyższy wskazał, że stwierdzenie choroby zawodowej u zmarłego męża wnioskodawczyni (pomimo upływu wielu lat) nastąpiło decyzją właściwego organu 29 września 2017 r., a zatem pod rządami obecnie obowiązującej ustawy. W ocenie Sądu Najwyższego nie ma ponadto zastosowania przewidziane w tym przepisie zastrzeżenie z art. 49a ust. 3 tej ustawy, zgodnie z którym należałoby zastosować przepisy obowiązujące w chwili zatrudnienia poszkodowanego pracownika, u którego uszczerbek na zdrowiu stwierdzono po dniu wejścia jej w życie, a spowodowanego chorobą zawodową, która ustała przed dniem jej obowiązywania. W ocenie Sądu Najwyższego trudno uznać, że śmierć pracownika stanowi ustanie powstałego uszczerbku na zdrowiu. Śmierć jest zdarzeniem, które niewątpliwie pogłębia i definitywnie niszczy zdrowie pracownika za które ustawodawca przewidział przedmiotowe odszkodowanie. Stanowi zatem okoliczność w którym powstały uszczerbek na zdrowiu nie ustał, lecz spowodował dalej idące i nieodwracalne skutki wynikające z choroby zawodowej.
Wyrok SN z dnia 19 lutego 2025 r. z uzasadnieniem (sygn. akt II NSNc 401/23)