W dniu 28 lipca 2021. Sąd Najwyższy – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, po rozpoznaniu odwołania od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie przeniesienia sędziego w stan spoczynku, w sprawie I NKRS 65/21, uchylił uchwałę w zaskarżonej części.
Przede wszystkim Sąd Najwyższy uznał, że przepisy ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, regulujące przenoszenie sędziego w stan spoczynku, służą realizacji konstytucyjnej zasady nieusuwalności sędziów wyrażonej w art. 180 ust. 1 Konstytucji RP. Zasada ta bezpośrednio powiązana jest z normą art. 179 Konstytucji RP, zgodnie z którą sędziowie powoływani są na czas nieokreślony. Powyższe przekłada się na gwarancje swobody sprawowania wymiaru sprawiedliwości i wykonywania innych funkcji sędziowskich, a przez to stanowi element konstytutywny gwarancji zasady niezawisłości. Jak jednocześnie bezpośrednio wskazał ustrojodawca w art. 180 ust. 3 zd. 1 Konstytucji RP sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tym samym uznać należy, że wystąpienie wskazanych okoliczności prowadzić może do przeniesienia sędziego w stan spoczynku, w ramach trybu określonego w ustawie (art. 180 ust. 3 zd. 2 Konstytucji RP), z zachowaniem konstytucyjnych gwarancji nieusuwalności sędziów. Podkreślić przy tym należy, że ustawodawca konstytucyjny posłużył się sformułowaniem „sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku”, które jednoznacznie wskazuje, że przeniesienie to może nastąpić także wbrew woli sędziego, na podstawie decyzji uprawnionego organu. Za taką konstrukcją stoi słuszne założenie, znajdujące podstawy w aksjologii konstytucyjnej, w tym w szczególności zasadzie prawa do sądu, iż sędzia powinien być zdolny do pełnienia obowiązków sędziowskich. Zdolność ta, jak bezpośrednio wskazuje art. 61 § 1 pkt 4 p.u.s.p., odnosi się także do stanu zdrowia obejmującego zarówno cechy somatyczne, jak i psychologiczne.
Nie ulega przy tym wątpliwości, że sędziego w stan spoczynku przenosi wskazany w ustawie organ, nie zaś lekarz orzecznik ZUS. Do obowiązków wskazanego w ustawie organu należy zaś ocena mocy dowodowej orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, dotyczącego trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego. Konsekwentnie samo orzeczenie lekarza orzecznika ZUS de iure nie wywołuje skutku prawnego w postaci przeniesienia sędziego w stan spoczynku, a jedynie otwiera możliwość jego przeniesienia w stan spoczynku przez uprawniony organ, co naturalnie wiąże się z istotą stanu spoczynku, czyli ukształtowaniem szczególnego statusu prawnego, na który składają się zarówno przysługujące sędziemu w stanie spoczynku prawa, jak i dotykające go ograniczenia.
Jednocześnie Sąd Najwyższy podkreślił, że przyjęta przez ustawodawcę logika, umożliwiająca zainteresowanemu sędziemu zarówno sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS do właściwej komisji lekarskiej ZUS, jak i odwołanie do Sądu Najwyższego od decyzji Rady, podjętej po ocenie zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, nakazuje przyjąć, że uchwała Rady wywołuje skutki na przyszłość, nie zaś wstecz. Mechanizm ten zabezpiecza konstytucyjne gwarancje nieusuwalności sędziów, a przez to niezawisłości sędziowskiej.
Sąd Najwyższy podkreślił ponadto, że praktyka wskazywania przez Radę w uchwale konkretnej daty przejścia sędziego w stan spoczynku jest niewłaściwa. Przejście sędziego w stan spoczynku następuje bowiem z dniem prawomocności uchwały KRS, zaś na fakt ten mają wpływ okoliczności, których Rada nie jest w stanie przewidzieć w chwili jej podejmowania, jak wniesienie odwołania od uchwały na podstawie art. 73 § 2 p.u.s.p.