WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lipca 2025 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wąsek-Wiaderek (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Stępka
Protokolant Dominika Izdebska
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Dariusza Kuberskiego
w sprawie R. K. i J. S. ukaranych z art. 281 § 1 pkt 2 kp, art. 283 § 1 kp, art. 283 § 1 kp i art. 282 § 1 pkt 1 kp
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 9 lipca 2025 r.,
kasacji wniesionych przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie
z dnia 3 października 2024 r., sygn. akt II Ka 339/24,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Tarnowie
z dnia 6 maja 2024 r., sygn. akt II W 1702/23,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w Tarnowie do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Michał Laskowski Małgorzata Wąsek-Wiaderek Andrzej Stępka
[J.I.]
UZASADNIENIE
R. K. i J. S. obwinieni zostali o popełnienie szeregu wykroczeń z art. 281 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm. oraz z 2023 r. poz. 641) w związku z art. 29 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm. oraz z 2023 r, poz. 641) oraz z art. z art. 282 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm. oraz z 2023 r. poz. 641) w związku z art. 85 § 1 i 2 oraz art. 94 pkt. 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm. oraz z 2023 r. poz. 641), art. 3 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 8 czerwca 2017 r. o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego niektórych pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2139), a także z art.283 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm. oraz z 2023 r. poz. 641) w związku z art. 2373 § 1 i § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm. oraz z 2023 r., poz. 641), § 8 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r., Nr 180, poz. 1860 ze zmianami oraz z 2019 r. poz. 1099).
Sąd Rejonowy w Tarnowie, wyrokiem z dnia 6 maja 2024 r., sygn. II W 1702/23, uznał R. K. i J. S. za winnych popełnienia czynów zarzucanych im we wnioskach o ukaranie, stanowiących wykroczenia z art. 281 § 1 pkt 2 k.p., art. 283 § 1 k.p. i art. 282 § 1 pkt 1 k.p. i za to na podstawie art. 283 § 1 k.p. w zw. z art. 9 § 2 k.w. wymierzył im kary łączne grzywny po 2000 zł.
Apelację od tego wyroku wniosła obrońca obwinionych, która zaskarżyła wyrok w całości i zarzuciła mu obrazy przepisów postępowania i błędy w ustaleniach faktycznych. Wskazała między innymi (łącznie apelacja zawiera 6 zarzutów), że zgodnie ze stanowiskiem Okręgowej Rady Lekarskiej z dnia 5 października 2022 r. zawód asystentki i higienistki stomatologicznej nie jest zawodem medycznym. Obrońca obwinionych wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie obwinionych od czynów zarzucanych im we wnioskach o ukaranie.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy obwinionych, Sąd Okręgowy w Tarnowie, wyrokiem z 3 października 2024 r., sygn. II Ka 339/24, utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Kasację od tego wyroku wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Zaskarżył wyrok w całości na korzyść ukaranych R. K. i J. S. i zarzucił rażące naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 433 § 2 k.p.k. w zw. art. 109 § 2 k.p.w., polegające na błędnym rozpoznaniu zarzutu apelacji obrońcy ukaranych co do czynów określonych w punktach 5-11 wniosku o ukaranie, a spełniających znamiona wykroczenia z art. 282 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy, polegające na dowolnym przyjęciu, że pracownice M. G. i A. M. miały bezpodstawnie obniżone wynagrodzenie, bowiem nie zostały zakwalifikowane do pracowników wykonujących zawód medyczny, a stan prawny obowiązujący w dacie czynu nie określał do jakiej grupy zawodowej należy zakwalifikować zawód asystentki stomatologicznej.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym Sądowi Okręgowemu w Tarnowie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna.
Stwierdzić należy, że w dacie czynów przypisanych obwinionym przepisy prawa nie określały do jakiej grupy zawodowej należy zakwalifikować zawody asystentki stomatologicznej i higienistki stomatologicznej. W kwestii tej wyrażano rozbieżne interpretacje przepisów. Naczelna Izba Lekarska w stanowisku z sierpnia 2022 r. wyraziła pogląd, że zawody te mieszczą się w pozycji nr 7 tabeli współczynników pracy, co powoduje, że ich wynagrodzenie powinno być obliczane według współczynnika 0,86.
Pogląd ten potwierdził wiceminister z Ministerstwa Zdrowia w odpowiedzi na interpelację nr 368444 poseł U. N. . Interpelacja ta wpłynęła do Sejmu w dniu 27 października 2022 r. Jej autorka podniosła, że nie jest jasne, który ze współczynników wynagrodzenia obejmuje asystentki i higienistki stomatologiczne. W odpowiedzi wiceministra z dnia 14 listopada 2022 r., podzielając stanowisko Naczelnej Izby Lekarskiej podkreślono, że Minister Zdrowia nie jest organem uprawnionym do wydawania wiążących opinii prawnych.
Z kolei Okręgowa Rada Lekarska w Warszawie w swoim stanowisku wyraziła pogląd, że asystentki i higienistki stomatologiczne powinny być zakwalifikowane do grupy płacowej nr 9 jako pracownicy działalności podstawowej inni niż pracownicy wykonujący zawód medyczny ze współczynnikiem pracy 0,78. W stanowisku tym podkreślono, że nie ma przepisów prawnych kwalifikujących wprost asystentki i higienistki stomatologiczne do zawodów medycznych.
W ustawie z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1972) ustalono, że zawód asystentki stomatologicznej jest zawodem medycznym (art. 1 ust. 1 lit. a). W uzasadnieniu do projektu ustawy podkreślono, że jednym z jej celów jest uregulowanie warunków i zasad wykonywania 17 zawodów medycznych, które dotąd nie były objęte uregulowaniami ustawowymi. Ustawa ta weszła w życie z dniem 26 marca 2024 r., a więc po czasie, w którym dokonane być miały czyny przypisane obwinionym R. K. i J. S. .
Podstawową zasadą odpowiedzialności karnej zawartą w art. 42 ust. 1 Konstytucji RP i powtórzoną w art. 1 § 1 Kodeksu karnego jest zasada wyrażana łacińską paremią nullum crimen sine lege certa. Oznacza ona, że warunkiem odpowiedzialności karnej jest popełnienie czynu, który jest zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Czyn zabroniony powinien być określony w sposób jednoznaczny, jasny dla każdego. Obowiązuje przy tym zakaz pociągania kogokolwiek do odpowiedzialności karnej na podstawie przepisów określających znamiona czynu zabronionego wyłożonych rozszerzająco lub stosowanych per analogiam. Innymi słowy czyn zabroniony powinien być w sposób możliwie kompletny i klarowny opisany w ustawie, która zabrania jego dokonywania pod groźbą kary.
Regulacja podobnej treści znalazła się również w Kodeksie wykroczeń. W art. 1 § 1 tego kodeksu ustawodawca przyjął, że odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany. Warunki odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności za wykroczenia wykładać należy ściśle. W czasie zarzucanych obwinionym wykroczeń nie obowiązywała ustawa, która w sposób jasny i jednoznaczny kwalifikowała zawody asystentki stomatologicznej i higienistki stomatologicznej do zawodów medycznych, z czym wiązało się określone, minimalne wynagrodzenie. Wcześniej przedstawiono okoliczności świadczące o tym, że kwestia ta była przedmiotem rozbieżnych interpretacji. Dopiero ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych w sposób kategoryczny rozstrzygnęła te wątpliwości. W tym stanie rzeczy obwinieni nie mogli w sposób jednoznaczny mieć świadomości, że dopuszczają się czynów sprzecznych z prawem. Tym samym nie można było pociągać ich do odpowiedzialności.
Powyższa kwestia przedstawiona została przez obrońcę obwinionych w apelacji. Konieczne było w toku postępowania odwoławczego precyzyjne ustalenie powyższych okoliczności przed wydaniem arbitralnego rozstrzygnięcia podstawowej w przedmiotowej sprawie kwestii.
Z powyższych względów kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich uznana została za zasadną a wyrok Sądu Okręgowego w Tarnowie został uchylony. Podczas ponownego rozpoznania sprawy, konieczne będzie ustalenie czy w odniesieniu do poszczególnych czynów zarzuconych obwinionym zachodzą warunki do pociągnięcia ich do odpowiedzialności za wykroczenie.
[J.J.]
[a.ł]
Michał Laskowski Małgorzata Wąsek-Wiaderek Andrzej Stępka