POSTANOWIENIE
20 sierpnia 2025 r.
Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:
SSN Marcin Łochowski
na posiedzeniu niejawnym 20 sierpnia 2025 r. w Warszawie
w sprawie z powództwa P.G.
przeciwko G.G.
o podwyższenie alimentów,
na skutek wystąpienia przez Sąd Rejonowy w Zamościu
postanowieniem z 4 sierpnia 2025 r., III RC 271/25,
o przekazanie sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu,
odmawia przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z 4 sierpnia 2025 r. Sąd Rejonowy w Zamościu zwrócił się do Sądu Najwyższego na podstawie art. 441 k.p.c. o przekazanie sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem występującym, mającemu siedzibę poza okręgiem Sądu Okręgowego w Zamościu, jak też poza okręgiem Sądu Okręgowego w Katowicach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 441 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy może przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem występującym, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, w szczególności wzgląd na społeczne postrzeganie sądu jako organu bezstronnego. Nie ulega wątpliwości, że art. 441 § 1 k.p.c. dotyczy takich sytuacji, gdy rozpoznanie sprawy w danym sądzie, bez względu na to przez którego sędziego, godziłoby w dobro wymiaru sprawiedliwości. Chodzi zatem, co do zasady, o tego rodzaju okoliczności, które są powiązane z danym sądem w znaczeniu ustrojowym (instytucjonalnym), a nie z konkretnym sędzią.
Postanowienie Sądu Rejonowego w Zamościu z 4 sierpnia 2025 r., wbrew art. 357 § 21 i 23 k.p.c., zostało sporządzone od razu wraz z uzasadnieniem. Podpis sędziego został złożony tylko pod uzasadnieniem, natomiast sentencja postanowienia nie została odrębnie podpisana. Jednak zgodnie z art. 324 § 3 w zw. z art. 361 k.p.c. sentencję postanowienia powinien podpisać skład sądu. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z 26 września 2000 r., III CZP 29/00 (OSNC 2001, nr 2, poz. 25) orzeczenie, którego sentencji skład sądu nie podpisał, nie istnieje w znaczeniu prawnoprocesowym także wówczas, gdy zostało ogłoszone. Jeżeli zatem – jak w niniejszej sprawie – wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie zostało skonstruowane w ten sposób, że wraz z uzasadnieniem stanowi jeden dokument, to podpisanie przez sędziego samego uzasadnienia, przy braku podpisu sentencji, pociąga za sobą ten skutek, że takie postanowienie w znaczeniu prawnoprocesowym nie istnieje (zob. uchwałę SN z 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, OSNC 2003, nr 2, poz. 17, oraz postanowienie SN z 3 grudnia 2003 r., I CZ 140/03).
Przy tym, z uwagi na konstrukcję postanowienia i wyraźne określenie części motywacyjnej postanowienia jako uzasadnienia, nie ma możliwości przyjęcia, że Sąd Okręgowy skorzystał z art. 357 § 5 k.p.c. i sporządził zasadnicze powody rozstrzygnięcia, a nie uzasadnienie (zob. w tym kontekście uchwałę SN z 6 października 2022 r., III CZP 112/22, OSNC 2023, nr 4, poz. 35).
Skoro zatem w sensie procesowym brak postanowienia Sądu Rejonowego obejmującego wystąpienie do Sądu Najwyższego na podstawie art. 441 k.p.c., to przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu nie jest możliwe.
Niezależnie od tego należy zauważyć, że pierwszeństwo względem trybu przewidzianego w art. 441 k.p.c., który wymaga indywidualnej oceny przez Sąd Najwyższy, czy za zmianą abstrakcyjnych reguł właściwości miejscowej określonych w ustawie przemawia dobro wymiaru sprawiedliwości, ma art. 481 k.p.c. z racji tożsamości celów, węższego zakresu zastosowania i przewidzianego w nim automatyzmu (zob. np. postanowienia SN: z 16 czerwca 2021 r., IV CO 91/21; z 25 sierpnia 2022 r., III CO 594/22; z 24 października 2024 r. III CO 1153/24).
Artykuł 481 k.p.c. ustanawia bowiem szczególny przypadek właściwości delegowanej, jeżeli w okolicznościach sprawy zachodzi podstawa wyłączenia sędziego ex lege wynikająca z art. 48 § 1 pkt 1-4 k.p.c. Istota tego rozwiązania sprowadza się do tego, że jeżeli w odniesieniu do jednego lub większej liczby sędziów orzekających w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy (niezależnie od tego, czy są to sędziowie orzekający w danej sprawie) występują przesłanki wyłączenia z mocy prawa określone w art. 48 § 1 pkt 1-4 k.p.c., sąd ten nie może rozpoznać sprawy. Rola sądu przełożonego sprowadza się zaś do zbadania, czy istotnie sędzia lub sędziowie sądu właściwego do rozpoznania sprawy podlegają wyłączeniu z mocy prawa na podstawie art. 48 § 1 pkt 1-4 k.p.c., a w razie odpowiedzi twierdzącej – wyznaczenia innego sądu równorzędnego w celu rozpoznania sprawy (zob. uchwałę SN z 13 października 2022 r., III CZP 95/22, OSNC 2023, nr 10, poz. 95, oraz m.in. postanowienia SN: z 29 grudnia 2020 r., V CO 169/20; z 31 marca 2021 r., I CO 35/21; z 28 lipca 2023 r., III CO 482/23).
Z tych względów, Sąd Najwyższy na podstawie art. 441 k.p.c. odmówił przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu.
(D.Z.)
[SOP]