POSTANOWIENIE
9 lipca 2025 r.
Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Władysław Pawlak
SSN Marta Romańska
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 9 lipca 2025 r. w Warszawie
skargi kasacyjnej K.M.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie
z 28 lipca 2022 r., XXVII Ca 827/22,
w sprawie z wniosku K.M.
z udziałem T.Z., J.C., M.C., E.C., W.W., A.R., B.R., A. w T. oraz Bank spółki akcyjnej w W.
o wpis w dziale IV (wykreślenie hipotek),
oddala skargę kasacyjną.
Władysław Pawlak Agnieszka Piotrowska Marta Romańska
(A.D.)
UZASADNIENIE
Po rozpoznaniu skargi wnioskodawczyni K.M. na orzeczenie referendarza Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa w Warszawie (dalej
Sąd Rejonowy) z 16 września 2021 r., Sąd Rejonowy postanowieniem z 4 stycznia 2022 r. oddalił jej wniosek o wykreślenie z działu IV księgi wieczystej […] bliżej opisanych we wniosku hipotek umownych łącznych.
Sąd Rejonowy ustalił, że księga wieczysta nr […] (dalej księga lokalowa) jest prowadzona dla stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr 3, wyodrębnionego z nieruchomości położonej przy ul. […] w W., objętej księgą wieczystą ([…], dalej księga gruntowa), na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi Południe z 3 października 2013 r. o dziale spadku, podziale majątku wspólnego i zniesieniu współwłasności (dalej postanowienie działowe). W dziale II księgi wieczystej nr […] wpisana jest K.M jako właścicielka lokalu.
W dziale III księgi lokalowej figuruje ostrzeżenie o treści: „Ostrzeżenie
o wszczęciu egzekucji w celu zaspokojenia należności pieniężnych do udziału wynoszącego 5/12 części nieruchomości opisanej w tej księdze wieczystej stanowiącego własność dłużnika J.C. i jej męża K.C., na wniosek Komornika z dnia 16-05-1994 roku dz. Kw […]. wpisano dnia 1994 roku". „Wpis przeniesiono z urzędu wobec przyłączenia lokalu nr 3 z kw nr […]”.
W dziale IV księgi lokalowej figurują 3 hipoteki umowne łączne: do kwoty 15.000 zł na rzecz Banku S.A. z siedzibą w W., do kwoty
70 000 zł na rzecz A. Corporation z siedzibą w T. i do kwoty 20 000 zł na rzecz Banku […] w P. Oddział w W., współobciążające nieruchomości objęte księgami wieczystymi nr […] (gruntową) i […] (założoną dla wyodrębnionego z opisanej wyżej nieruchomości, na podstawie opisanego postanowienia działowego lokalu mieszkalnego nr 1, stanowiącego własność T.Z.). Przy każdej z wymienionych hipotek łącznych ujawnionych w księdze lokalowej wpisano informację: „Wpis przeniesiono z urzędu wobec przyłączenia lokalu nr 3 z KW nr […]”. Wniosek K.M. o wykreślenie dotyczy tych właśnie hipotek łącznych, ujawnionych w księdze lokalowej […].
Z akt księgi wieczystej […] (gruntowej) prowadzonej dla nieruchomości położonej przy ul. […] w W. wynika, że w przeszłości jej współwłaścicielami były osoby fizyczne: K.M. w udziale 3/12 części, K. i J. małżonkowie C. w udziale 5/12 części na prawach ustawowej wspólności małżeńskiej, a także T.Z.
w udziale 4/12 części. Małżonkowie C. w latach 1990-1992 ustanowili trzy wskazane wyżej hipoteki umowne, obciążające wyłącznie przypadający im udział
w tej nieruchomości, które zostały ujawnione w dziale IV wskazanej księgi wieczystej […]. Na podstawie bliżej opisanego postanowienia działowego z 3 października 2013 r. doszło do zniesienia współwłasności opisanej nieruchomości przez wyodrębnienie w niej przez Sąd samodzielnych lokali mieszkalnych, stanowiących przedmiot odrębnej własności, przyznanych następnie dotychczasowym współwłaścicielom. Lokal nr 1 otrzymała w wyniku działu T.Z., lokal nr 2 i 2a J.C., wdowa po K.C., zaś lokal nr 3 K.M. wraz ze związanymi z tymi lokalami udziałami w nieruchomości wspólnej.
K.M. złożyła wniosek o założenie dla przyznanego jej lokalu mieszkalnego nr 3 nowej księgi wieczystej i ujawnienie jej jako jego właścicielki. Postanowieniem z 19 maja 2014 r. Sąd wieczystoksięgowy założył dla przedmiotowego lokalu mieszkalnego nr 3 księgę wieczystą […]i wpisał w niej wnioskodawczynię jako właścicielkę. W dziale IV księgi lokalowej Sąd ujawnił opisane wyżej hipoteki umowne łączne, wskazując, że zostały one ustanowione na udziałach przysługujących dotychczas małżonkom C. w nieruchomości położonej przy ul. […] w W. objętej księgą wieczystą […] z tytułu udzielenia dłużnikom C. bliżej opisanych kredytów oraz wskazując, że wpisy hipotek zostały przeniesione przez Sąd do współobciążenia z urzędu wobec odłączenia lokalu nr 3 z księgi gruntowej. Zawiadomienie o przedmiotowym wpisie zostało doręczone K.M. w dniu 26 maja 2014 r. (k. 26 akt księgi lokalowej); wnioskodawczyni nie złożyła apelacji od tego postanowienia, wobec czego wpis hipotek stał się prawomocny. Kolejnym postanowieniem z 13 lutego 2015 r. Sąd wieczystoksięgowy zmienił charakter tych ujawnionych hipotek na hipotekę łączną, wskazując jako podstawę tego wpisu art. 76 ust. 1 u.k.w.h. Wnioskodawczyni K.M., mimo doręczenia jej tego zawiadomienia o tym wpisie w dniu 25 lutego 2015 r. (k.4 akt […]), nie zaskarżyła tego wpisu, co doprowadziło do jego uprawomocnienia się.
Oddalając złożony przez K.M. wniosek z 10 marca 2021 r.
o wykreślenie opisanych hipotek łącznych z księgi lokalowej, Sąd Rejonowy podniósł, że przy jego rozpoznaniu pozostawał związany treścią księgi wieczystej
i domniemaniem wynikającym z art. 3 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (akt. tekst jedn. Dz.U. z 2025 r., poz..341, dalej: „u.k.w.h.”). Wnioskodawczyni nie dołączyła do wniosku o wykreślenie hipotek łącznych, dokumentów mogących, zgodnie z art. 31 ust. 1 u.k.w.h stanowić podstawę wpisu (wykreślenia prawomocnie ujawnionych hipotek), nie przedłożyła zwłaszcza oświadczeń wierzycieli hipotecznych o zgodzie na wykreślenie przedmiotowych hipotek z jej księgi lokalowej. Akcentując ograniczoną kognicję sądu wieczystoksięgowego w postępowaniu o wpis, Sąd Rejonowy podniósł, że
w sytuacji, w której wnioskodawczyni, zawiadomiona prawidłowo o wpisie z urzędu przedmiotowych hipotek łącznych przeniesionych do współobciążenia w sytuacji zniesienia współwłasności nieruchomości i wyodrębnienia lokali, nie zaskarżyła ich w ustawowym terminie, co spowodowało ich uprawomocnienie się, może ona jedynie w drodze powództwa, o którym mowa w art. 10 u.k.w.h., domagać się uzgodnienia stanu prawnego jej nieruchomości lokalowej ujawnionego w księdze wieczystej […] z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie tych obciążeń hipotecznych, wykazując w postępowaniu procesowym
z art. 10 u.k.w.h., że w rzeczywistości te obciążenia nie istnieją.
Postanowieniem z 28 lipca 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił apelację K.M. od opisanego orzeczenia Sądu pierwszej instancji, podzielając jego ustalenia faktyczne i oceny prawne.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie art. 76 ust. 1, 11-14 u.k.w.h. oraz nierespektowanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2012 r. P 15/12 (Dz.U. z 2012 r., poz. 27). Wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W świetle stanowiska K.M., w okolicznościach tej sprawy, wpisy kwestionowanych przez nią hipotek łącznych jako ujawnionych, w jej ocenie, z naruszeniem art. 76 ust. 1, ust. 11-14 u.k.w.h., lecz wpisanych prawomocnie
w dziale IV księgi lokalowej, powinny ulec wykreśleniu w przedmiotowym postępowaniu wieczystoksięgowym, w oparciu tylko o jej wniosek oraz treść księgi wieczystej lokalowej i księgi gruntowej, a także dokumentów znajdujących się w ich aktach (według powódki powinno to nastąpić na podstawie art. 6268 k.p.c.
i art. 76 u.k.w.h.), co czyniło, w jej ocenie, zbędnym załączenie przez nią do wniosku dokumentów, o których mowa w art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h., stanowiących podstawę żądanego wykreślenia hipotek. Sądy meriti wyraziły natomiast pogląd, że postulowane przez wnioskodawczynię wykreślenie hipotek nie było w tym postępowaniu dopuszczalne, albowiem wykraczało poza ograniczony zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego i w związku z tym wymagało wytoczenia przez K.M., na podstawie art. 10 u.k.w.h., powództwa o uzgodnienie stanu prawnego jej nieruchomości lokalowej ujawnionego w księdze lokalowej
z rzeczywistym stanem prawnym, przez wykreślenie nieistniejących, zdaniem wnioskodawczyni, obciążeń hipotecznych.
Podtrzymując pierwszy z przedstawionych wariantów i negując ,,odesłanie” jej na drogę procesowego postępowania uzgodnieniowego, o którym mowa
w art. 10 u.k.w.h., skarżąca sformułowała w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 76 ust. 1, ust. 11-14 u.k.w.h. oraz zarzut nierespektowania przez Sąd Okręgowy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2012 r. P 15/12 (Dz.U. z 2012 r.,
poz. 27).
Wskazany w podstawie kasacyjnej art. 76 ust. 1 u.k.w.h. w pierwotnym brzmieniu stanowił, że w razie podziału nieruchomości, hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna). Zmieniony na podstawie ustawy z 26 czerwca 2009 r.
o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2009 r., Nr 131, poz.1075), art. 76 ust. 1 przewidywał następnie, poczynając od 20 lutego 2011 r., że w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna). Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości obciąża
w tym samym zakresie części ułamkowe wszystkich nieruchomości utworzonych przez podział.
Wyrokiem z 10 lipca 2012 r. P 15/12, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przytoczony wyżej art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. jest niezgodny z art. 64
ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jest zgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Bliższe przytoczenie przyczyn uznania tej regulacji za niekonstytucyjną jest zbędne dla rozpoznania skargi kasacyjnej.
W następstwie tego wyroku ustawodawca dokonał kolejnej nowelizacji
art. 76 u.k.w.h. Na podstawie ustawy z 24 maja 2013 r. o zmianie ustawy
o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2013 r., poz.830), dodał, poczynając od 7 sierpnia 2013 r., po jego ustępie 1, kolejne ustępy 11-14. Przewidywały one, że: 11. Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości obciąża nieruchomość otrzymaną w wyniku zniesienia współwłasności przez współwłaściciela, którego udział był obciążony tą hipoteką. 12. Jeżeli współwłaścicielowi nieruchomości, którego udział był obciążony hipoteką, przysługuje spłata, na wierzytelności z tego tytułu jego wierzycielowi hipotecznemu przysługuje ustawowe prawo zastawu.
O pierwszeństwie ustawowego prawa zastawu na wierzytelności o spłatę rozstrzyga pierwszeństwo hipotek obciążających udział współwłaściciela.13. Jeżeli w wyniku podziału współwłaścicielowi nieruchomości, którego udział był obciążony hipoteką przypada nieruchomość z dopłatą, ust. 12 stosuje się odpowiednio.14. Postanowienie umowy albo ugody sądowej znoszącej współwłasność, na mocy którego współwłaściciel nieruchomości, którego udział był obciążony hipoteką, nie otrzymuje spłaty lub dopłaty, jest nieważne.
Przytoczone wyżej regulacje obowiązywały od 7 sierpnia 2013 r., a zatem zarówno w dniu wydania postanowienia działowego z 3 października 2013 r., jak
i w dniu ujawnienia przedmiotowych hipotek łącznych w księdze lokalowej wnioskodawczyni, w związku z czym bezprzedmiotowy jest zarzut wnioskodawczyni nierespektowania przez Sąd Okręgowy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2012 r., niezależnie od dopuszczalności tak sformułowanej podstawy kasacyjnej w świetle art. 3983 k.p.c.
Wpis w księdze wieczystej (przy czym wpisem jest także wykreślenie ujawnionego wpisu, czego dotyczy ta sprawa) dokonywany jest w ramach postępowania wieczystoksięgowego wyłącznie w razie istnienia ku temu podstaw, ocenianych zgodnie z art. 6268 § 2 k.p.c. w zw. z art. 31 u.k.w.h. oraz w razie niewystępowania przeszkód do dokonania wpisu (art. 6269 k.p.c.). Ocena dopuszczalności i możliwości „dopasowania” – przez wpis lub wykreślenie wpisu
- ujawnionego w księdze stanu nieruchomości do jej rzeczywistego stanu prawnego, w ramach nieprocesowego postępowania wieczystoksięgowego, ewentualnie
w ramach procesu o uzgodnienie z art. 10 u.k.w.h., jest uzależniona od okoliczności sprawy, zwłaszcza od tego, na jakich podstawach wnioskodawca opiera twierdzenie o konieczności tego dopasowania w sytuacji istnienia niezgodności,
w oparciu o jakie podstawy wnosi w tym celu o wpis (wykreślenie wpisu) oraz czy ten postulowany przez wnioskodawcę sposób mieści się w granicach kognicji sądu wieczystoksięgowego.
Wnioskodawczyni zarzuciła w skardze naruszenie art. 76 ust. 1, 11-14 u.k.w.h. przez ich niezastosowanie przy wpisie hipotek łącznych w księdze lokalowej prowadzonej dla jej lokalu mieszkalnego. Te przepisy nie stanowiły jednak bezpośrednio podstawy prawnej oddalenia aktualnie rozpoznawanego wniosku K.M. o wykreślenie hipotek. Sformułowany w jej skardze zarzut nie może zatem dotyczyć bezpośrednio twierdzonej przez skarżącą wadliwości orzeczenia Sądu Okręgowego polegającego na oddaleniu wniosku K.M. o wykreślenie hipotek łącznych (ściślej na oddaleniu apelacji K.M. od orzeczenia oddalającego wniosek), lecz, w istocie, odnosi się do twierdzonego przez wnioskodawczynię wadliwego, z naruszeniem art. 76 ust. 1, ust. 11-14 u.k.w.h., przeniesienia w 2014 r. i 2015 r. przez sąd wieczystoksięgowy z urzędu do księgi lokalowej wnioskodawczyni do współobciążenia, wpisu hipotek umownych łącznych, obciążających dotychczas udział małżonków C. w nieruchomości przy ul. […] w W., objętej księgą wieczystą […]. Skarżąca mogła zakwestionować prawidłowość dokonania wpisu przedmiotowych hipotek w świetle art. 76 ust. 1, ust. 11-14 u.k.w.h. oraz § 91 ust. 2, obowiązującego w dniu wpisu hipotek, rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 21 listopada 2013 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz.U. z 2013 r., poz.1411), wyłącznie w apelacji zaskarżającej przedmiotowe wpisy, formułując stosowne zarzuty naruszenia przytoczonych regulacji, czego jednak zaniechała. W tej sprawie wniosła o wykreślenie prawomocnych wpisów hipotek łącznych, w kilka lat po ich ujawnieniu. Złożony przez nią wniosek podlegał zatem rozpoznaniu na zasadach ogólnych (art. 6268 k.p.c. i art. 31 u.k.w.h.) w powiązaniu z ograniczonym zakresem kognicji sądu wieczystoksięgowego.
Z uzasadnienia zaskarżonego kasacyjnie postanowienia wynika, że Sąd Okręgowy przyjął, iż w sytuacji niewniesienia przez skarżącą apelacji od postanowienia o wpisie hipotek i uprawomocnienia się tych wpisów, nie ma obecnie podstaw do wykreślenia hipotek na podstawie art. 6268 k.p.c. w związku
z art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h., lecz konieczne jest przeprowadzenie postępowania uzgodnieniowego z art. 10 u.k.w.h. Niezależnie od trafności tych ocen należy podnieść, że w skardze kasacyjnej wnioskodawczyni nie sformułowała podstaw odnoszących się do ewentualnej wadliwej wykładni lub niewłaściwego zastosowania przez Sąd Okręgowy w tej sprawie przytoczonych przez Sąd
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h,
art. 10 u.k.w.h. oraz art. 6268 k.p.c., które stanowiły prawną podstawę orzeczenia Tymczasem, stosownie do art. 39813 § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach jej podstaw. Związanie granicami podstaw kasacyjnych oznacza powinność Sądu Najwyższego merytorycznego rozpoznania jedynie tych zarzutów materialnoprawnych
i procesowych, które zostały wytknięte przez skarżącego i są dopuszczalne
w świetle art. 3983 § 1 i 2 k.p.c. oraz niedopuszczalność uwzględnienia z urzędu innych występujących obiektywnie, lecz nie wytkniętych przez skarżącego, uchybień materialnoprawnych i procesowych, bez względu na ich ciężar
i znaczenie dla wyniku rozpoznania skargi.
W tym stanie rzeczy orzeczono, jak w sentencji (art. 39814 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.)
.
Władysław Pawlak Agnieszka Piotrowska Marta Romańska
(A.D.)
[a.ł]