Sygn. akt III CZP 11/21

POSTANOWIENIE

Dnia 2 września 2021 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

Pierwszy Prezes SN Małgorzata Manowska (przewodniczący)
‎SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
‎SSN Jacek Grela
‎SSN Paweł Grzegorczyk
‎SSN Beata Janiszewska
‎SSN Monika Koba
‎SSN Marian Kocon
‎SSN Marcin Krajewski
‎SSN Marcin Łochowski
‎SSN Mariusz Łodko
‎SSN Grzegorz Misiurek
‎SSN Joanna Misztal-Konecka (sprawozdawca)
‎SSN Anna Owczarek
‎SSN Władysław Pawlak
‎SSN Krzysztof Pietrzykowski
‎SSN Agnieszka Piotrowska
‎SSN Marta Romańska
‎SSN Krzysztof Strzelczyk
‎SSN Roman Trzaskowski
‎SSN Jacek Widło
‎SSN Dariusz Zawistowski

na posiedzeniu niejawnym

w dniu 2 września 2021 r.,

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Lublinie delegowanego

do wykonywania czynności w Prokuraturze Krajowej Grzegorza Buconia

na skutek zagadnień prawnych przedstawionych

przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

we wniosku z dnia 29 stycznia 2021 r., BSA I-4110-4/20

"1. Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?

‎a w razie odpowiedzi przeczącej;

‎2. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?

‎3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?

‎niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:
‎
‎4. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?

‎5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?

‎6. Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?"

na podstawie artykułu 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami:

1) czy art. 2, art. 6 ust. 1 i 3 oraz art. 19 ust. 1 drugi akapit Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) w związku z art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP) i art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) należy interpretować w ten sposób, że nie jest sądem niezawisłym, bezstronnym, ustanowionym uprzednio na mocy ustawy i zapewniającym jednostkom skuteczną ochronę prawną w dziedzinach objętych prawem Unii Europejskiej, sąd ostatniej instancji państwa członkowskiego (Sąd Najwyższy), w którego kolegialnym składzie zasiadają osoby powołane do pełnienia urzędu sędziego z naruszeniem podstawowych reguł prawa Państwa Członkowskiego dotyczących powoływania sędziów Sądu Najwyższego, polegającym na:

a) obwieszczeniu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wolnych stanowiskach sędziowskich w Sądzie Najwyższym bez uprzedniej kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów,

b) przeprowadzeniu postępowania przednominacyjnego z pominięciem zasad transparentności i rzetelności, przez organ krajowy (Krajową Radę Sądownictwa), który - ze względu na okoliczności towarzyszące jego ukonstytuowaniu się w części sędziowskiej oraz sposób jego działania - nie spełnia wymagań konstytucyjnego organu stojącego na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

c) wręczeniu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej aktów powołania do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego mimo uprzedniego zaskarżenia uchwały Krajowej Rady Sądownictwa, obejmującej wniosek o powołanie do pełnienia urzędu, do właściwego sądu krajowego (Naczelnego Sądu Administracyjnego), wstrzymania przez Naczelny Sąd Administracyjny wykonania tej uchwały zgodnie z prawem krajowym oraz niezakończenia postępowania odwoławczego, po którego przeprowadzeniu Naczelny Sąd Administracyjny prawomocnie uchylił zaskarżoną uchwałę Krajowej Rady Sądownictwa ze względu na jej niezgodność z prawem, trwale usuwając ją z porządku prawnego, przez co akt powołania do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego został pozbawiony podstawy wymaganej w art. 179 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w postaci wniosku Krajowej Rady Sądownictwa o powołanie do pełnienia urzędu sędziego?

2) czy art. 2, art. 6 ust. 1 i 3 oraz art. 19 ust. 1 drugi akapit TUE w związku z art. 47 KPP i z art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one stosowaniu przepisów prawa krajowego, takich jak art. 29 § 2 i 3, art. 26 § 3 i art. 72 § 1, 2 i 3 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz. U. z 2021 r., poz. 154), w zakresie, w jakim zakazują one, pod rygorem sankcji dyscyplinarnej w postaci usunięcia z urzędu, ustalania lub oceny przez Sąd Najwyższy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości oraz merytorycznej oceny wniosków o wyłączenie sędziego opartych na tych podstawach, przy założeniu, że zakaz ten miałby być uzasadniony przez wzgląd na respektowanie przez Unię tożsamości konstytucyjnej państw członkowskich?

3) czy art. 2 oraz art. 4 ust. 2 i 3 w związku z art. 19 TUE i art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przeszkody do oceny niezależności i niezawisłości sądu oraz badania, czy sąd został ustanowiony ustawą w rozumieniu prawa Unii Europejskiej nie może stanowić wyrok sądu konstytucyjnego państwa członkowskiego (Trybunału Konstytucyjnego), w którym stwierdzono niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Plskiej orzeczenia sądu krajowego ostatniej instancji (Sądu Najwyższego), mając dodatkowo na względzie, że orzeczenie Sądu Najwyższego zmierzało do realizacji wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i obowiązujące ustawy (przepisy prawa krajowego) nie przyznają sądowi konstytucyjnemu (Trybunałowi Konstytucyjnemu) kompetencji do kontroli orzeczeń sądowych, w tym uchwał rozstrzygających rozbieżności w wykładni przepisów prawa podejmowanych na podstawie art. 83 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz. U. z 2021 r., poz. 154), a ponadto, że Trybunał Konstytucyjny, ze względu na obecny sposób jego ukształtowania, nie był sądem ustanowionym ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.)?

UZASADNIENIE

Przedmiot postępowania

1. Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej powziął wątpliwości dotyczące wykładni przepisów prawa Unii Europejskiej, rozpoznając następujące zagadnienia prawne przedstawione mu przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego we wniosku z 29 stycznia 2021 r., BSA I-4110-4/20:

1) Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?

a w razie odpowiedzi przeczącej;

2) Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?

3) Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?

niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:

4) Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?

5) Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?

6) Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?

2. Wątpliwości Sądu Najwyższego dotyczą trzech zagadnień. W pierwszej kolejności tego, czy sąd ostatniej instancji państwa członkowskiego (Sąd Najwyższy), w którego kolegialnym składzie zasiadają osoby powołane do pełnienia urzędu sędziego z naruszeniem podstawowych reguł Państwa Członkowskiego dotyczących powoływania sędziów, jest sądem niezawisłym, bezstronnym, ustanowionym uprzednio na mocy ustawy i zapewniającym jednostkom skuteczną ochronę prawną w dziedzinach objętych prawem Unii Europejskiej. Po drugie, wątpliwości budzi, czy dopuszczalne są regulacje prawa krajowego, które zakazują, pod rygorem sankcji dyscyplinarnej w postaci usunięcia z urzędu, ustalania lub oceny przez Sąd Najwyższy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości oraz merytorycznej oceny wniosków o wyłączenie sędziego. Po trzecie wreszcie, wątpliwości odnoszą się do tego, czy przeszkodę do oceny niezależności i niezawisłości sądu oraz badania, czy sąd został ustanowiony ustawą w rozumieniu prawa Unii Europejskiej może stanowić wyrok sądu konstytucyjnego państwa członkowskiego (Trybunału Konstytucyjnego), w którym stwierdzono niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia sądu krajowego ostatniej instancji (Sądu Najwyższego), zwłaszcza że Trybunał Konstytucyjny, ze względu na obecny sposób jego ukształtowania, nie był sądem ustanowionym ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: EKPCz), a w zakresie jego kompetencji nie pozostaje ocena orzecznictwa sądów, w tym i Sądu Najwyższego.

3. W tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się nad znaczeniem, jakie – z punktu widzenia poszanowania wynikającego z prawa Unii wymagania niezależności sądów i niezawisłości sędziów państw członkowskich – należy przypisać czynnikom, które mogłyby zostać uznane za naruszenie podstawowych reguł państwa członkowskiego dotyczących powoływania sędziów, przy założeniu, że izba składająca się m.in. z sędziów, co do których publicznie podnosi się zastrzeżenia odnośnie do sposobu powołania, jest właściwa do rozpoznawania niniejszej sprawy podlegającej prawu Unii. Izba Cywilna Sądu Najwyższego zebrała się bowiem w celu podjęcia uchwały stanowiącej odpowiedź na przytoczone na wstępie pytania dotyczące sytuacji osób - konsumentów, którzy zaciągnęli kredyty indeksowane i denominowane z odwołaniem się do kursu waluty obcej, a obecnie toczą spory z bankami o to, czy w zawartych przez nich umowach zastosowane zostały klauzule abuzywne i jakie mają być tego konsekwencje, zwłaszcza w kontekście przepisów Kodeksu cywilnego stanowiących implementację dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego we wniosku inicjującym postępowanie wyjaśniła potrzebę podjęcia uchwały przez Izbę Cywilną tego Sądu ogromną liczbą sporów między kredytobiorcami i bankami, poważnymi wątpliwościami prawnymi powstającymi przy ich rozstrzyganiu i ujawnionymi już rozbieżnościami w orzecznictwie odnośnie do wykładni prawa mającego w nich zastosowanie.

Uchwała stanowiąca odpowiedź na postawione przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zagadnienia prawne, jeżeli zostanie podjęta, będzie mieć moc zasady prawnej, którą zostaną związane wszystkie składy orzekające Sądu Najwyższego (art. 87 ust.1 ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym; dalej: uSN). Zadania Sądu Najwyższego realizowane w ramach sprawowania nadzoru judykacyjnego nad sądami powszechnymi i ich orzecznictwem oraz jego pozycja ustrojowa w strukturze organów wymiaru sprawiedliwości sprawią zapewne, że sądy powszechne będą respektowały wykładnię prawa przyjętą przez Sąd Najwyższy. Uchwała ukierunkuje zatem praktykę w niezwykle istotnych społecznie sprawach, których charakter powoduje, że obie strony sporu (konsument - kredytobiorca i bank - kredytodawca) oczekują wydania w nich rozstrzygnięcia przez sąd spełniający warunki sądu bezstronnego, a wszelkie w tym zakresie uchybienia i wątpliwości mogą być wykorzystane jako argument za podważaniem znaczenia tego rozstrzygnięcia.

Przepisy prawa polskiego

4. W niniejszym postępowaniu znajdują zastosowanie poniższe przepisy dotyczące trybu rozpoznania sprawy i skutków podjęcia uchwały:

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym

Art. 83 § 1. Jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni przepisów prawa będących podstawą ich orzekania, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub Prezes Sądu Najwyższego może, w celu zapewnienia jednolitości orzecznictwa, przedstawić wniosek o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu w składzie 7 sędziów lub innym odpowiednim składzie.

Art. 87 § 1 zd. 1. Uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby, z chwilą ich podjęcia, uzyskują moc zasad prawnych.

Art. 88. § 1. Jeżeli jakikolwiek skład Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi całej izby.

§ 2. Odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę, połączone izby albo pełny skład Sądu Najwyższego, wymaga ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład Sądu Najwyższego.

§ 3. Jeżeli skład jednej izby Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb. Izby mogą przedstawić zagadnienie prawne do rozpoznania przez pełny skład Sądu Najwyższego.

5. W zakresie stawianych wątpliwości co do prawidłowości powołania sędziów Sądu Najwyższego znajdują zastosowanie następujące przepisy prawa polskiego:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (dalej: Konstytucja RP)

Art. 179. Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.

Art. 187 ust. 1. Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

1) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

(…)

4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa.

6. W zakresie kompetencji sądu do badania prawidłowości powołania sędziów przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej znajdują zastosowanie następujące przepisy:

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym

Art. 26 § 2. Do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych należy rozpoznawanie wniosków lub oświadczeń dotyczących wyłączenia sędziego albo o oznaczenie sądu, przed którym ma się toczyć postępowanie, obejmujących zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego. Sąd rozpoznający sprawę przekazuje niezwłocznie wniosek Prezesowi Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych celem nadania mu dalszego biegu na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Przekazanie wniosku Prezesowi Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania.

§ 3. Wniosek, o którym mowa w § 2, pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli obejmuje ustalenie oraz ocenę zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości.

Art. 29 § 2. W ramach działalności Sądu Najwyższego lub jego organów niedopuszczalne jest kwestionowanie umocowania sądów i trybunałów, konstytucyjnych organów państwowych oraz organów kontroli i ochrony prawa.

§ 3. Niedopuszczalne jest ustalanie lub ocena przez Sąd Najwyższy lub inny organ władzy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości.

Art. 72 § 1. Sędzia Sądu Najwyższego odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe (dyscyplinarne), w tym za: (…)

2) działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości;

3) działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego, skuteczność powołania sędziego, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej (…).

7. W zakresie przeszkód do oceny niezależności sądu oraz sposobu jego obsadzenia sformułowanych przez Trybunał Konstytucyjny znajdują zastosowanie następujące przepisy:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Art. 188. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Art. 189. Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

Art. 190. ust. 1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów. (…)

5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.

Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym

Art. 33. Trybunał orzeka w sprawach zgodności:

1) ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;

2) ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

3) przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

Odnośnie do pytania 1.

8. Artykuł 19 Traktatu o Unii Europejskiej (dalej: TUE), w którym skonkretyzowano zasadę państwa prawnego wyrażoną w art. 2 TUE, powierza sądom państw członkowskich i Trybunałowi zadanie zapewnienia pełnego stosowania prawa Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również ochrony sądowej praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej [dalej: TSUE] z 5 listopada 2019 r., Komisja przeciwko Polsce, C-192/18, pkt 98 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok TSUE z 22 marca 2021 r., A.B. i inni przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa [dalej: KRS], C-824/18, pkt 108 i kolejne). Zasada skutecznej ochrony sądowej praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, potwierdzona została w art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej [dalej: KPP]). Na tej podstawie państwa członkowskie są zobowiązane do ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia jednostkom poszanowania ich prawa do skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.

9. Sąd Najwyższy, a w jego ramach Izba Cywilna, orzeka co do środków odwoławczych w dziedzinach objętych prawem Unii. Nie budzi wątpliwości, że zagadnienie klauzul abuzywnych w umowach o kredyty indeksowane do walut obcych lub denominowane w walutach obcych (potocznie nazywanych kredytami frankowymi) stanowi przedmiot regulacji prawa unijnego. Niniejsze postępowanie, zainicjowane wnioskiem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, odnosi się do interpretacji prawa krajowego w zakresie skutków stwierdzenia zamieszczenia klauzul abuzywnych w umowach o kredyty frankowe. Udzielenie odpowiedzi na pytania postawione przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powinno jednak zostać poprzedzone wyjaśnieniem wątpliwości w odniesieniu do powołania części składu Izby Cywilnej.

W dniu 2 września 2021 r. Izbę Cywilną tworzyli następujący sędziowie:

1.Teresa Bielska-Sobkowicz, powołana 1 kwietnia 2002 r.,

2.Dariusz Dończyk, powołany 15 stycznia 2010 r.,

3.Jacek Grela, powołany 10 października 2018 r.,

4.prof. dr hab. Paweł Grzegorczyk, powołany 24 stycznia 2017 r.,

5.dr hab. Beata Janiszewska, powołana 10 października 2018 r.,

6.Monika Koba, powołana 7 stycznia 2016 r.,

7.Marian Kocon, powołany 1 kwietnia 1997 r.,

8.dr hab. Marcin Krajewski, powołany 10 października 2018 r.,

9.Marcin Łochowski, powołany 10 października 2018 r.,

10.Mariusz Łodko, powołany 6 maja 2020 r.,

11.dr hab. Małgorzata Manowska, powołana 10 października 2018 r.,

12.Grzegorz Misiurek, powołany 7 grudnia 2005 r.,

13.prof. dr hab. Joanna Misztal-Konecka, powołana 10 października 2018 r.,

14.Anna Owczarek, powołana 28 lutego 2012 r.,

15.dr Władysław Pawlak, powołany 7 stycznia 2016 r.,

16.prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski, powołany 30 listopada 2005 r.,

17.Agnieszka Piotrowska, powołana 5 lutego 2013 r.,

18.dr hab. Marta Romańska, powołana 25 sierpnia 2010 r.,

19.Krzysztof Strzelczyk, powołany 21 marca 2007 r.,

20.dr hab. Tomasz Szanciło, powołany 10 października 2018 r.,

21.Maria Szulc, powołana 28 lutego 2012 r.,

22.dr hab. Roman Trzaskowski, powołany 24 stycznia 2017 r.,

23.Katarzyna Tyczka-Rote, powołana 21 marca 2007 r.,

24.prof. dr hab. Karol Weitz, powołany 10 grudnia 2014 r.,

25.dr hab. Jacek Widło, powołany 10 października 2018 r.,

26.dr hab. Kamil Zaradkiewicz, powołany 10 października 2018 r.,

27.Dariusz Zawistowski, powołany 7 grudnia 2005 r.

Dwóch sędziów – SSN Dariusz Dończyk i SSN dr hab. Tomasz Szanciło – złożyło żądania wyłączenia ich od rozpoznania zagadnień prawnych przedstawionych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z uwagi na okoliczności, które mogą wywoływać wątpliwości co do ich bezstronności. Żądania wyłączenia zostały uwzględnione.

Dodatkowo, w posiedzeniu pełnego składu Izby Cywilnej w dniu 2 września 2021 r. nie brali udziału SSN Maria Szulc, SSN Katarzyna Tyczka-Rote, SSN prof. dr hab. Karol Weitz oraz SSN dr hab. Kamil Zaradkiewicz.

10. Gwarancje dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy, a w szczególności gwarancje określające pojęcie, jak również skład tego sądu, stanowią podstawę prawa do rzetelnego procesu sądowego. Prawo to oznacza, że każdy sąd jest zobowiązany zbadać, czy ze względu na swój skład stanowi on taki właśnie sąd, jeżeli pojawia się w tym względzie poważna wątpliwość. Badanie to jest nieodzowne w kontekście zaufania, które sądy społeczeństwa demokratycznego muszą wzbudzać u jednostki. W tym sensie taka kontrola stanowi istotny wymóg formalny, którego należy bezwzględnie dochować i którego spełnienie należy sprawdzić z urzędu (wyrok TSUE z 26 marca 2020 r., Erik Simpson przeciwko Radzie Unii Europejskiej, C-542/18 RX-II, oraz HG przeciwko Komisji Europejskiej, C-543/18 RX-II, pkt 57).

Wobec podnoszenia przez większość sędziów Izby Cywilnej – a mianowicie sędziów powołanych przed rokiem 2018 – wątpliwości co do prawidłowości powołań do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego dokonywanych przez Prezydenta RP od 2018 r., Sąd Najwyższy uznał za zasadne przedstawienie pytania prejudycjalnego odnoszącego się do prawidłowości ukształtowania składu sądu orzekającego. W niniejszej sprawie sytuacja jest o tyle specyficzna, że wątpliwości co do prawidłowości powołania podnoszone są przez Sąd Najwyższy w odniesieniu do jedynie części sędziów stanowiących skład tworzący ten Sąd.

Sama odpowiedź na pytanie, czy Izba Cywilna Sądu Najwyższego stanowi „sąd” w rozumieniu prawa Unii, a nadto, czy tak ukształtowany skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego stanowi sąd niezawisły, bezstronny, ustanowiony uprzednio na mocy ustawy i zapewniający jednostkom skuteczną ochronę prawną w dziedzinach objętych prawem Unii Europejskiej, jest kluczowa dla uznania, czy jej orzeczenia mogą wywołać skutki prawne w sferze prawa unijnego, jak również oddziaływać na orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych.

11. Pośród wymagań uznania organu za „sąd” kluczowe są kryteria podstawy prawnej (ustanowienia na mocy ustawy) oraz niezależności i bezstronności organu. Mają one charakter konstytutywny, bez ich spełnienia organ nie może zostać uznany za sąd w rozumieniu prawa Unii, niezależnie od tego, jaką nazwę nosi. W świetle orzecznictwa TSUE nie jest bowiem decydujące, jak organ odsyłający sam siebie określa, czy jak określa go prawo krajowe. Wymaganie sądu „ustanowionego na mocy ustawy”, ujęte w art. 6 ust. 1 EKPCz oraz art. 47 KPP odnosi się nie tylko do podstawy prawnej istnienia organu sądowego, ale także do jego składu w każdym rozpatrywanym przypadku. Organy sądowe, w których skład wchodzą osoby powołane niezgodnie z prawem, nie są właściwie umocowane do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Wymaganie ustanowienia na mocy ustawy obejmuje podstawę prawną istnienia „sądu”, właściwość organów sądowych, a także proces nominowania sędziów, jak również udział sędziów w rozpoznawaniu sprawy.

12. Zgodnie z art. 6 ust. 1 EKPCz oraz art. 47 KPP, jak też art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Wymogi niezawisłości i bezstronności wchodzą w zakres istoty prawa do skutecznej ochrony sądowej oraz prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, które to prawo ma fundamentalne znaczenie jako gwarancja ochrony wszystkich praw wywodzonych przez jednostki z prawa Unii oraz zachowania wartości wspólnych państwom członkowskim, wyrażonych w art. 2 TUE, w szczególności wartości państwa prawnego. Wspomniane wymagania zakładają istnienie zasad, w szczególności odnoszących się do składu organu, powoływania jego członków, okresu trwania ich kadencji oraz powodów ich wyłączania lub odwołania, pozwalających wykluczyć, w przekonaniu jednostek, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz neutralności względem ścierających się przed nim interesów. Co się tyczy konkretniej decyzji o powołaniu konieczne jest w szczególności, by materialne warunki oraz zasady proceduralne odnoszące się do tych decyzji były sformułowane w sposób nieprowadzący do powstania uzasadnionych wątpliwości w odniesieniu do powołanych sędziów (wyrok TSUE z 19 listopada 2019 r., C-585/18, C-624/18 i C-625/18, A.K. i inni przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, pkt 123; wyrok TSUE z 26 marca 2020 r., Erik Simpson przeciwko Radzie Unii Europejskiej, C-542/18 RX-II, oraz HG przeciwko Komisji Europejskiej, C-543/18 RX-II, pkt 70-71).

Równocześnie jednak nie budzi wątpliwości, że nie każda nieprawidłowość w procesie powołania sędziego oznacza bezskuteczność aktu powołania takiej osoby. Natomiast poważne nieprawidłowości, które mogły wpłynąć na wynik procesu powołania osoby, nie pozwalają - wadliwie powołanym sędziom i sądom, w skład których wchodzą - na wypełnianie roli powierzonej im na mocy prawa Unii.

13. Wymagania niezawisłości i bezstronności mają kluczowe znaczenie dla unijnego porządku prawnego, wchodzą w zakres istoty prawa do skutecznej ochrony sądowej oraz prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, są gwarancją ochrony wszystkich praw wywodzonych przez jednostki z prawa Unii oraz zachowania wartości wspólnych państwom członkowskim.

W orzecznictwie TSUE wskazano, że wymóg niezawisłości obejmuje dwa aspekty. Pierwszy aspekt, o charakterze zewnętrznym, wymaga, aby dany organ wypełniał swoje zadania w pełni autonomicznie, bez podległości w ramach hierarchii służbowej, bez podporządkowania komukolwiek, w sposób wolny od nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, pozostając w ten sposób pod ochroną przed ingerencją i naciskami z zewnątrz, które mogą zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia (wyrok ETPCz z 6 listopada 2018 r., skarga nr 55391/13, Ramos Nunes de Carvalho e Sá przeciwko Portugalii, pkt 144 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok TSUE z 19 listopada 2019 r., C-585/18, C-624/18 i C-625/18, A.K. i inni przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, pkt 121; wyrok TSUE z 22 marca 2021 r., C-824/18, A.B. i inni przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, pkt 119). Drugi aspekt, o charakterze wewnętrznym, łączy się z kolei z pojęciem bezstronności i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i ich odpowiednich interesów w odniesieniu do jego przedmiotu. Aspekt ten wymaga przestrzegania obiektywizmu oraz braku jakiegokolwiek interesu w rozstrzygnięciu sporu.

14. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (dalej: ETPCz) przyjęto trójstopniowy test dla oceny, czy nieprawidłowości procesu mianowania sędziów były na tyle poważne, by mogły pociągać za sobą naruszenie prawa do sądu ustanowionego na mocy ustawy. Test obejmuje odpowiedź na trzy pytania: (1) czy naruszenie prawa krajowego było oczywiste (manifest breach); (2) czy dotyczyło reguły o podstawowym znaczeniu dla procedury mianowania sędziów (fundamental rule); oraz (3) czy naruszenie było skutecznie ocenione i naprawione przez sąd krajowy (effective review and remedy). W konsekwencji, nieprawidłowości w procesie powoływania sędziów osiągające próg oczywistego naruszenia prawa krajowego regulującego procedurę powoływania sędziów decydują o naruszeniu art. 6 ust. 1 EKPCz i dyskwalifikują sędziego i sąd, o ile nie mogły być ocenione i naprawione przez sąd krajowy. W każdym przypadku trzeba ustalić, czy naruszenie obowiązujących przepisów krajowych dotyczących powoływania sędziów stworzyło realne ryzyko, że inne organy władzy, w szczególności władza wykonawcza, mogły dokonać nadmiernej ingerencji w proces nominowania sędziów w zakresie nieprzewidzianym przez obowiązujące przepisy krajowe (wyrok ETPCz z 1 grudnia 2020 r., skarga nr 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson v. Islandia, pkt 243 i następne).

15. Nie można pominąć również stanowiska wyrażonego w wyroku TSUE z 2 marca 2021 r. (C-824/18, A.B. i inni przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa), zgodnie z którym na ocenę prawidłowości powołania sędziów może wpływać i to, że przeprowadzone zmiany ustawodawcze mogą sugerować, że polska władza ustawodawcza działała w celu uniemożliwienia przeprowadzenia jakiejkolwiek kontroli sądowej powołań dokonanych na podstawie uchwał Krajowej Rady Sądownictwa ukonstytuowanej w 2018 r.

O takiej postawie polskich władz świadczy wiele okoliczności, które zostaną szerzej przytoczone są w uzasadnieniu do pytania drugiego i trzeciego. Dodatkowo dostrzec należy działania mające uniemożliwić wykonanie orzeczeń TSUE w postaci inicjowania pozornych sporów kompetencyjnych. W szczególności wskazać trzeba, że gdy Pierwsza Prezes SN wyznaczyła na 23 stycznia 2020 r. termin posiedzenia składu izb połączonych w sprawie BSA I-4110-1/2020, 22 stycznia 2020 r. Marszałek Sejmu RP zażądała odwołania posiedzenia w związku z tym, że 20 stycznia 2020 r. wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego, w jakim Sąd Najwyższy miałby pozostawać z Sejmem RP oraz Prezydentem RP. Rzekomy spór kompetencyjny miał polegać na rozstrzygnięciu, czy w ramach kompetencji Sądu Najwyższego mieści się podejmowanie uchwał abstrakcyjnych zmierzających do wyjaśnienia, w jaki sposób należy interpretować przepisy o postępowaniu cywilnym i karnym, aby osiągnąć efekt wykonania wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 19 listopada 2019 r. w sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18.

Co więcej, Prezydent RP postrzega uprawnienie do powołania sędziów jako akt, którego wykonanie nie tylko – co rzeczywiście znajduje podstawę konstytucyjną – nie wymaga kontrasygnaty Prezesa RM, ale nadto jeszcze jako akt pozostający poza jakąkolwiek kontrolą. O takim podejściu świadczy to, że według stanu na 2 września 2021 r. Prezydent ani pozytywnie, ani negatywnie nie odniósł się do wniosku Krajowej Rady Sądownictwa działającej w składzie sprzed 2018 r. o powołanie czterech kandydatów na sędziów Izby Cywilnej SN, którzy pomyślnie przeszli procedurę konkursową.

Sąd Najwyższy podkreśla też, że Pierwsza Prezes SN, która objęła urząd sędziego Sądu Najwyższego w 2018 r., przeniosła do orzekania w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego, osoby, których kwalifikacje do rozpoznawania spraw cywilnych w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego nie były w ogóle weryfikowane, gdyż przeszły procedurę przed KRS weryfikującą ich kwalifikacje jako sędziów Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego (SSN Mariusz Łodko) albo Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (SSN Marcin Łochowski, SSN Jacek Widło).

16. Zgodnie z art. 179 Konstytucji RP sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Wnioskująca o powołanie sędziego Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

W skład KRS, zgodnie z art. 187 ust. 1 Konstytucji RP, wchodzą sędziowie, posłowie wybrani przez Sejm, senatorowie wybrani przez Senat, Minister Sprawiedliwości i osoba powołana przez Prezydenta RP. W odniesieniu do sędziów Konstytucja wymienia bezpośrednio Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz wskazuje, że pozostałych piętnastu członków wybranych jest spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. W ocenie Sądu Najwyższego, skoro w art. 187 ust. 1 pkt 3 Konstytucji RP wskazano, że posłowie są wybierani przez Sejm, a senatorowie przez Senat, to nie mogło być intencją ustrojodawcy powierzenie wyboru piętnastu sędziów również parlamentowi lub jednej z jego izb – Sejmowi lub Senatowi. Z art. 187 ust. 1 Konstytucji RP nie można wyprowadzić wniosku, że sędziowie wchodzący w skład KRS mogą pochodzić z wyboru przez którąś z izb parlamentu, a nie przez samych sędziów. Gdyby ustrojodawca miał zamiar powierzyć wybór sędziów parlamentowi lub jednej z jego izb, to taka kompetencja zostałaby przewidziana wprost w przepisach Konstytucji RP.

Do 17 stycznia 2018 r. art. 11 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (dalej: ustawa o KRS w brzmieniu sprzed 2018 r.) określał zasady powołania składu KRS, z zachowaniem założenia, że piętnastu jej członków pochodzi z wyborów przeprowadzonych w różnych strukturach sądowych.

Tak ukonstytuowana KRS uczestniczyła w formach oznaczonych w Konstytucji RP i ustawie o KRS w brzmieniu sprzed 2018 r. w postępowaniu zmierzającym do obsadzenia wolnego etatu sędziowskiego m.in. w Sądzie Najwyższym. Postępowanie to miało charakter konkursowy i rozpoczynało się w chwili ogłoszenia o wolnym etacie i rozpoczęciu naboru na wolny etat, a kończyło w chwili, gdy decyzja o wyłonieniu kandydata na stanowisko sędziego, którego kandydatura była przedstawiona Prezydentowi RP, stawała się ostateczna. Postępowanie zmierzające do obsadzenia wolnych etatów sędziowskich w Sądzie Najwyższym otwierało obwieszczenie Pierwszego Prezesa SN o wolnym etacie sędziowskim (art. 24 ustawy z dnia 23 listopada 2003 r. o Sądzie Najwyższym). Zgłoszona Pierwszemu Prezesowi SN kandydatura podlegała ocenie kwalifikacji kandydata w Izbie, o etat w której zabiegał, po czym oceniało ją Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Ostatecznie – niezależnie od liczby zgłoszeń – Pierwszy Prezes SN przekazywał KRS wyniki głosowania Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN o wyborze nie więcej niż dwóch kandydatów na wolne stanowisko sędziowskie.

Stosownie do ustawy o KRS w brzmieniu sprzed 2018 r., jeżeli na stanowisko sędziowskie (lub asesorskie) zgłosił się więcej niż jeden kandydat, zespół powołany przez Radę opracowywał listę rekomendowanych kandydatów, przy ustalaniu kolejności kandydatów na liście kierując się przede wszystkim oceną kwalifikacji kandydatów, a ponadto uwzględniając doświadczenie zawodowe, opinie przełożonych, rekomendacje, publikacje i inne dokumenty dołączone do karty zgłoszenia, jak też opinię kolegium właściwego sądu oraz ocenę właściwego zgromadzenia ogólnego sędziów (art. 35 ustawy o KRS w brzmieniu sprzed 2018 r.). W takiej sytuacji KRS rozpatrywała i oceniała wszystkie zgłoszone kandydatury łącznie oraz podejmowała uchwałę obejmującą rozstrzygnięcia w przedmiocie przedstawienia wniosku o powołanie do pełnienia urzędu sędziego w stosunku do wszystkich kandydatów (art. 37 ustawy o KRS w brzmieniu sprzed 2018 r.). Uchwała KRS stawała się prawomocna, jeżeli nie przysługiwało od niej odwołanie (art. 43 ust. 1 ustawy o KRS w brzmieniu sprzed 2018 r.). Uczestnik postępowania mógł odwołać się do Sądu Najwyższego z powodu sprzeczności uchwały Rady z prawem (art. 44 ust. 1 ustawy o KRS w brzmieniu sprzed 2018 r.).

W ocenie Sądu Najwyższego odstępstwo od obowiązujących do 2018 r. zasad, wedle których tzw. sędziowska część Krajowej Rady Sądownictwa wybierana jest przez sędziów, oraz od reguł powoływania sędziów tego Sądu, stanowi oczywiste naruszenie zasad powoływania sędziów Sądu Najwyższego. W powiązaniu z innymi naruszeniami reguł powoływania sędziów, które mają miejsce od 2018 r., podważa to prawidłowość ukształtowania składu Sądu Najwyższego występującego z niniejszym pytaniem prejudycjalnym.

17. Na mocy art. 6 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw doszło w praktyce do skrócenia kadencji tzw. sędziowskiej części KRS wybranej przed 2018 r., ponieważ ustawodawca zdecydował, że mandat członków Krajowej Rady Sądownictwa, o których mowa w art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wybranych na podstawie przepisów dotychczasowych, trwa do dnia poprzedzającego rozpoczęcie kadencji nowych członków Krajowej Rady Sądownictwa, nie dłużej jednak niż przez 90 dni od dnia wejścia w życie tej ustawy, chyba że ustał wcześniej w związku z upływem kadencji. Skrócenie kadencji sędziów, którzy zasiadali w KRS w dacie wejścia w życie nowelizacji tłumaczono potrzebą zapewnienia wszystkim członkom KRS wspólnej kadencji, ale znowelizowana ustawa dopuszcza sytuację, w której mandat członka KRS wygaśnie przed upływem teoretycznej czteroletniej kadencji (zob. art. 11e ust. 1 i 3, art. 14 ust. 1 ustawy o KRS), co jest sprzeczne z art. 187 ust. 3 Konstytucji RP.

Nowych członków KRS – sprzecznie z brzmieniem i ustaloną wykładnią art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji – wybrał Sejm na wspólną czteroletnią kadencję (art. 9a ust. 1 ustawy o KRS). Nie ma wśród nich przedstawicieli Sądu Najwyższego, chociaż wymaga tego art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji RP. Skład ukonstytuowanego w 2018 r. KRS jest zatem oczywiście sprzeczny z powołanym przepisem Konstytucji RP.

Tymczasem w przestrzeni publicznej ujawniane były kolejne nieprawidłowości przy tworzeniu list poparcia dla członków KRS. Pomijając inne kwestie, pewne jest, że członek KRS M.N. sam podpisał swoją listę poparcia oraz wykorzystał wycofane mu poparcie w celu kandydowania do KRS. Wycofanie poparcia miało miejsce zanim uruchomiona została procedura weryfikacji listy i głosowania w oparciu o nią, a o tej okoliczności został też powiadomiony ze stosownym wyprzedzeniem (25 stycznia 2018 r.) Marszałek Sejmu. Niezależnie od tego M.N. został członkiem KRS i działał w tym organie, chociaż jeszcze przed głosowaniem nad jego kandydaturą ujawnione zostało, że nie spełnia kryteriów ustawowych.

Co więcej, do 1 stycznia 2019 r., czyli daty wejścia w życie ustawy z dnia 21 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym (dalej - ustawa z 21 listopada 2018 r.) władza ustawodawca i wykonawcza, a za nią także KRS, kwestionowały status Małgorzaty Gersdorf jako Pierwszej Prezes SN, a Pierwsza Prezes SN od wejścia w życie uSN nie była zawiadamiana o posiedzeniach KRS. Tymczasem w ustawie z 21 listopada 2018 r. ustawodawca przyznał się do wadliwego skrócenia kadencji Pierwszego Prezesa SN i przyjął w art. 2 ust. 4 rozwiązanie, stosownie do którego kadencję Pierwszego Prezesa SN uważa się za nieprzerwaną.

18. W wyniku uchwalenia ustawy z 8 grudnia 2017 r. dokonano również radykalnej zmiany modelu wyboru sędziów Sądu Najwyższego. Poza zmianą odbierającą Sądowi Najwyższemu uprawnienie do wiążącego określenia kręgu kandydatów, spośród których Krajowa Rada Sądownictwa może przedstawić wniosek o powołanie sędziego, doszło do naruszeń prawa w zakresie:

- ogłoszenia obwieszczenia o wolnych stanowiskach sędziowskich,

- przeprowadzenia postępowania przednominacyjnego przez Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną w odmienny od dotychczasowego sposób oraz

- wręczenia nominacji sędziowskich w październiku 2018 r., mimo zaskarżenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwał Krajowej Rady Sądownictwa obejmujących wniosek o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego, wydania przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowień o wstrzymaniu wykonania tych uchwał Krajowej Rady Sądownictwa oraz uchylenia tychże uchwał w 2021 r.

19. W odniesieniu do procedur nominacyjnych do Sądu Najwyższego prowadzonych na podstawie ustawy z 8 grudnia 2017 r. przewidziano, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, obwieszcza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" liczbę wolnych stanowisk sędziego przewidzianych do objęcia w poszczególnych izbach Sądu Najwyższego (art. 31 ust. 1 uSN). W ocenie Sądu Najwyższego przedstawiającego pytanie prejudycjalne wszczęcie procedury nominacyjnej wymaga aktu Prezydenta RP wspartego kontrasygnatą Prezesa Rady Ministrów. Artykuł 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji RP wprost przewiduje, iż powołanie sędziów nie wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, jednak nie dotyczy to aktu urzędowego Prezydenta RP w postaci obwieszczenia o wolnych stanowiskach sędziowskich, który takiej kontrasygnaty wymaga. Art. 144 ust. 3 Konstytucji RP zawiera bowiem enumeratywną listę prerogatyw Prezydenta RP. Obwieszczenie o wolnych stanowiskach w Sądzie Najwyższym, uruchamiające procedurę kwalifikacyjną, nie znajduje się na tej liście.

Prezydent obwieścił 24 maja 2018 r. o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 6 maja 2021 r., II GOK 2/18, ocenił, że obwieszczenia o wolnych stanowiskach sędziowskich w Sądzie Najwyższym dokonane w 2018 r. wymagało kontrasygnaty.

Skoro tak, w ocenie Sądu Najwyższego, wszczęcie procedury nominacyjnej w odniesieniu do sędziów powołanych od 2018 r. nastąpiło z oczywistym naruszeniem krajowej Konstytucji. Sąd Najwyższy jest zatem przekonany, że całość procesu wyboru i powołania sędziów Sądu Najwyższego powołanych od 2018 r. ab initio obarczona jest pierwotną wadą prawną.

20. Jak wskazano powyżej, sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sędziowie Sądu Najwyższego powołani od 2018 r. rekomendowani zostali przez Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną w następstwie reformy wynikającej z ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Obecnie 15 członków KRS wybieranych spośród sędziów, nie jest wskazywanych, jak poprzednio, przez zgromadzenia i zebrania sędziowskie, lecz przez Sejm. Zdaniem sądu odsyłającego sytuacja ta godzi w zasadę podziału władz stanowiącą podstawę demokratycznego państwa prawnego i nie jest zgodna z obowiązującymi w tej mierze standardami międzynarodowymi i europejskimi; nie jest też zgodna z przepisami polskiej Konstytucji. Okoliczności, zwłaszcza proceduralne, w jakich aktualni członkowie KRS zostali wyłonieni i powołani w 2018 r., jak i analiza dotychczasowej działalności tego organu w jego obecnym składzie wskazują na podporządkowanie się KRS władzy politycznej oraz na brak zdolności tego organu do wykonywania konstytucyjnego zadania stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

21. W ocenie sądu odsyłającego Krajowa Rada Sądownictwa ukształtowana ustawą z 8 grudnia 2017 r. przeprowadza konkursy z pominięciem zasad transparentności i rzetelności. O transparentności i rzetelności procedur konkursowych przed KRS nie świadczy w ocenie sądu odsyłającego fakt transmitowania obrad KRS w Internecie, tworzenie zespołów KRS oceniających poszczególne kandydatury i przeprowadzanie głosowań. Na brak transparentności i rzetelności wskazuje brak wyjaśnienia opinii publicznej, z jakich przyczyn w głosowaniach kolegialnych KRS nie są uwzględniane wnioski o nominacje dla osób legitymujących się znaczniejszym stażem pracy, dorobkiem orzeczniczym i doświadczeniem, osób nawet wskazanych przez zespoły KRS, a promuje się inne osoby, w tym posiadające ewidentne powiązania z władzą wykonawczą lub członkami KRS. Wskazana zależność Krajowej Rady Sądownictwa od władzy ustawodawczej i wykonawczej przy wykonywaniu zadań powierzonych jej przez ustawodawstwo krajowe jako organowi, któremu na mocy art. 186 Konstytucji powierzono misję stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, może mieć znaczenie przy dokonywaniu oceny, czy wyłonieni przez nią sędziowie będą w stanie spełnić wymogi niezawisłości i bezstronności wynikające z art. 47 KPP (wyrok TSUE z 19 listopada 2019 r., C-585/18, C-624/18 i C-625/18, A.K. i inni przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, pkt 139).

22. Art. 44 ustawy o KRS, przewidujący możliwość wniesienia odwołania od uchwał KRS w postępowaniu zmierzającym do wyłonienia listy kandydatów rekomendowanych Prezydentowi RP do ich powołania na urząd sędziego, został zmieniony ustawą z 8 grudnia 2017 r. w ten sposób, że ustawodawca wyłączył w nim możliwość podniesienia zarzutu niewłaściwej oceny spełniania przez kandydatów kryteriów uwzględnianych przy podejmowaniu rozstrzygnięcia w przedmiocie przedstawienia wniosku o powołanie do pełnienia urzędu sędziego na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego. Jako właściwy do rozpoznania odwołania ustawodawca wskazał Naczelny Sąd Administracyjny.

Następnie jednakże w toku postępowania konkursowego zainicjowanego obwieszczeniem z 24 maja 2018 r. zmierzającego do obsadzenia wolnych stanowisk sędziowskich w Sądzie Najwyższym doszło do ograniczenia sądowej kontroli procesu nominacyjnego, albowiem wprowadzona została regulacja, zgodnie z którą jeżeli uchwały w sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego nie zaskarżyli wszyscy uczestnicy postępowania, staje się ona prawomocna w części obejmującej rozstrzygnięcie o przedstawieniu wniosku o powołanie do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego, a także w części obejmującej rozstrzygnięcie o nieprzedstawieniu wniosku o powołanie do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego tych uczestników postępowania, którzy nie wnieśli odwołania. W sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego uchylenie przez Naczelny Sąd Administracyjny uchwały Krajowej Rady Sądownictwa o nieprzedstawieniu wniosku o powołanie do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego jest równoznaczne z przyjęciem zgłoszenia uczestnika postępowania, który wniósł odwołanie, kandydatury na wolne stanowisko sędziowskie w Sądzie Najwyższym, co do którego w dniu wydania orzeczenia przez Naczelny Sąd Administracyjny postępowanie przed Krajową Radą Sądownictwa nie zostało zakończone, a w przypadku braku takiego postępowania, na kolejne wolne stanowisko sędziowskie w Sądzie Najwyższym objęte obwieszczeniem (art. 44 ust. 1b i 4 ustawy o KRS, w brzmieniu ustalonym ustawą z 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw).

23. Oznacza to, że w dniu 28 sierpnia 2018 r., kiedy zapadła uchwała nr 330/18 dotycząca przedstawienia kandydatur m.in. Jacka Greli, Beaty Janiszewskiej, Marcina Krajewskiego, Małgorzaty Manowskiej, Joanny Misztal-Koneckiej, oraz uchwała nr 331/18 dotycząca przedstawienia kandydatur m.in. Marcina Łochowskiego i Jacka Widło, przepisy prawa nie przewidywały możliwości zaskarżenie części uchwały obejmującej rozstrzygnięcie o przedstawieniu wniosku o powołanie do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego.

24. Uchwały nr 330/18 i nr 331/18 zostały jednakże zaskarżone, zaś postanowieniami z 27 września 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny wstrzymał wykonanie uchwały Rady rekomendującej na stanowiska w Izbie Cywilnej SN (II GW 27/18; https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/553A1B9AF1) i na stanowiska w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (II GW 28/18; https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/A9253095C1). Postanowienia te w dacie wydania wstrzymywały wykonanie uchwał „w zaskarżonej części”, nie zawierały uzasadnienia. Nie zostały one wprawdzie doręczone ani Prezydentowi RP, ani kandydatom, co do których zawarty został wniosek o powołanie do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego, jednak o wydanych zabezpieczeniach szeroko informowały media. W ocenie Sądu Najwyższego wskazane uchwały KRS nr 330/18 i 331/18 nie miały charakteru ostatecznego i nie powinny być podstawą do wnioskowania o powołanie osób, których dotyczyły, na wolne stanowiska sędziowskie.

Mimo wydania postanowień z 27 września 2018 r. przez Naczelny Sąd Administracyjny Prezydent RP powołał postanowieniem z 10 października 2018 r. wskazane powyżej osoby do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego. Osoby te – jako prawnicy, od których wymaga się rozeznania w obowiązującym prawie i umiejętności jego wykładni – musiały wiedzieć o wątpliwościach, jakie wywołują ustalone przez ustawodawcę procedury objęcia urzędu sędziego Sądu Najwyższego oraz status i obsada KRS jako organu uczestniczącego w procedurze obsady stanowisk sędziowskich. Wiedziały także o tym, że w związku z zaskarżeniem uchwał KRS dotyczących ich osób złożone zostały odwołania do NSA, który to Sąd wstrzymał wykonanie uchwał KRS, lecz nie bacząc na te zastrzeżenia i wątpliwości - przyjęły powołania na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego.

25. Ustępy 1b oraz 4 artykułu 44 ustawy o KRS zostały uchylone ustawą z dnia 26 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów administracyjnych, w art. 3 której ustawodawca przyjął, że postępowania w sprawach odwołań od uchwał KRS w sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego, wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie tej ustawy, podlegają umorzeniu z mocy prawa. Ustawa ta weszła w życie 23 maja 2019 r.

Naczelny Sąd Administracyjny nie stwierdził jednakże umorzenia postępowania odwoławczego od uchwał KRS nr 330/18 i 331/18 z mocy prawa, lecz postanowieniami z 21 listopada 2018 r. i 26 czerwca 2019 r. przedstawił TSUE pytania prejudycjalne (II GOK 2/18; https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/E3FAD68B4C; https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/2DD4964CA9). W wyroku z 2 marca 2021 r. TSUE udzielił odpowiedzi, która sprowadza się do tego, że można pominąć te przepisy, które zmierzają do ograniczenia sądowej kontroli procesu nominacyjnego przez ograniczenie możliwości wniesienia odwołania od uchwał KRS (C-824/18, A.B. i inni przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, pkt 158). Następnie, wyrokiem z 6 maja 2021 r. NSA m.in. uchylił uchwałę KRS nr 330/18 w części, która obejmowała rekomendację kandydatur do Izby Cywilnej SN (II GOK 2/18; https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/3FF92D5BB1). Wyrokiem z 21 września 2021 r. NSA m.in. uchylił uchwałę KRS nr 331/18 w części, która obejmowała rekomendację kandydatur do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, w tym w odniesieniu do Marcina Łochowskiego i Jacka Widło (II GOK 10/21; https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/7E158D1392).

26. W tak ukształtowanym stanie faktycznym Sąd Najwyższy uznaje, że oczywistym naruszeniem prawa było wręczenie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej aktów powołania do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego mimo uprzedniego zaskarżenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwały Krajowej Rady Sądownictwa obejmującej wniosek o powołanie do pełnienia urzędu, wstrzymania przez Naczelny Sąd Administracyjny wykonania tej uchwały zgodnie z prawem krajowym oraz niezakończenia postępowania odwoławczego, po którego przeprowadzeniu Naczelny Sąd Administracyjny prawomocnie uchylił zaskarżoną uchwałę Krajowej Rady Sądownictwa ze względu na jej niezgodność z prawem, trwale usuwając ją z porządku prawnego, przez co akt powołania do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego został pozbawiony podstawy wymaganej w art. 179 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w postaci wniosku Krajowej Rady Sądownictwa o powołanie do pełnienia urzędu sędziego.

W ocenie Sądu Najwyższego podkreślenia wymaga, że umocowany konstytucyjnie do powoływania sędziów Prezydent RP nie czyni tego w dowolnym momencie i według własnego uznania, lecz wyłącznie wtedy, gdy inicjatorem jego działania jest prawidłowo powołany i obsadzony organ mający status KRS. W okresie od wejścia w życie ustawy z 2017 r. nowelizującej ustawę o KRS oraz ustawy z 2017 r. nowelizującej ustawę o SN, KRS nie był obsadzony w sposób wymagany przepisami Konstytucji RP, nie mógł zatem wykonywać przypisanych mu kompetencji, co Prezydent powinien był stwierdzić przed wręczeniem nominacji sędziowskich wskazanym przez KRS kandydatom do objęcia urzędu. Osoby, które wskazane zostały w wadliwej procedurze obsadzania urzędów sędziowskich, nie mogą być uważane za właściwie przedstawionych Prezydentowi kandydatów, którym Prezydent władny był powierzyć urzędy sędziów Sądu Najwyższego. Wręczenie takim osobom aktów powołania czyni je wprawdzie formalnie powołanymi na urząd sędziego, ale ocena, czy osoby te mogą wykonywać czynności jurysdykcyjne wymaga stwierdzenia, że nie dochodzi przez to do naruszenia standardu bezstronności i niezależności, wymaganego od sądu sprawującego wymiar sprawiedliwości.

27. Reasumując, sąd odsyłający zastanawia się nad znaczeniem, jakie z punktu widzenia poszanowania wypływającego z prawa Unii wymogu niezależności sądów i niezawisłości sędziów państw członkowskich należy przypisać czynnikom takim, jak z jednej strony niezależność od władzy politycznej organu odpowiedzialnego za wybór sędziów, a z drugiej strony okoliczności towarzyszące wyborowi składu Izby sądu, przy założeniu, że Izba ta będzie właściwa do rozpoznawania spraw podlegających prawu Unii.

Odnośnie do pytania 2.

28. Wystąpienie z drugim pytaniem prejudycjalnym uzasadnione jest wprowadzeniem przez ustawodawcę nowych przepisów w ustawie o Sądzie Najwyższym, zakazujących pod rygorem sankcji dyscyplinarnej w postaci usunięcia z urzędu, ustalania lub oceny przez Sąd Najwyższy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości oraz merytorycznej oceny wniosków o wyłączenie sędziego opartych na tych podstawach. W ocenie Sądu Najwyższego zmiany te skutkują brakiem możliwości przeprowadzenia sądowej weryfikacji prawidłowości powołania sędziów, w tym w szczególności powołanych od 2018 r.

29. Na mocy art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r., poz. 190) nadano nowe brzmienie art. 29 uSN. Zgodnie z nowym art. 29 § 1 uSN, sędzią Sądu Najwyższego jest osoba powołana na to stanowisko przez Prezydenta RP, która złożyła wobec Prezydenta stosowne ślubowanie. W ten sposób powiązano status sędziowski wyłącznie z prezydenckim aktem powołania, pomijając znaczenie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, której niezależność zakwestionował Sąd Najwyższy w wyroku z 5 grudnia 2019 r. (III PO 7/18, http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iii%20po%207-18-2.pdf). Regulacja ta jednak nie zmieniła normy konstytucyjnej, zgodnie z którą sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (art. 179).

30. Zgodnie z art. 29 § 2 uSN w ramach działalności Sądu Najwyższego lub jego organów niedopuszczalne jest kwestionowanie umocowania sądów i trybunałów, konstytucyjnych organów państwowych oraz organów kontroli i ochrony prawa. Przepis ten oznacza zakaz kwestionowania, że określony skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego jest sądem w rozumieniu prawa unijnego i krajowego. Regulację art. 29 § 2 uSN uzupełnia § 3, zgodnie z którym niedopuszczalne jest ustalanie lub ocena przez Sąd Najwyższy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Unormowania zawarte w tym przepisie mają bezpośrednie znaczenie dla dopuszczalności podejmowania przez Sąd Najwyższy czynności zmierzających do ustalenia, czy określony skład kolegialny Sądu Najwyższego, złożony z osób powołanych na urząd sędziego, w szczególności osób powołanych od 2018 r., stanowi „sąd” w rozumieniu prawa unijnego.

31. W ocenie Sądu Najwyższego art. 29 § 2 i § 3 uSN są sprzeczne z prawem unijnym, jednakże celowe jest uzyskanie stanowiska TSUE w tym zakresie. Podstawowe wątpliwości Sądu Najwyższego wynikają z zakotwiczenia uzasadnienia ustawy wprowadzającej art. 29 § 2 i 3 w nowym brzmieniu do ustawy o Sądzie Najwyższym, w koncepcji tożsamości konstytucyjnej państwa członkowskiego (druk sejmowy nr 69; https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/2B5623CD240138EBC12584CE006EBCDD/%24File/69.pdf). W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że z uzasadnienia projektu ustawy wynika, iż jej celem jest wprowadzenie zakazu badania legalności powołania sędziego przez Prezydenta RP jako wyrazu wzmocnienia gwarancji nieusuwalności sędziego (druk sejmowy nr 69, s. 27). Podkreślono, że chociaż na stanowisko sędziowskie powołuje się jedynie na wniosek KRS, to jednak dla kreacji sędziego kluczowe znaczenie ma postanowienie Prezydenta RP o powołaniu do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, będące aktem prawa ustrojowego (druk sejmowy nr 69, s. 31), kończące procedurę nominacyjną i mające charakter nieodwołalny i niepodważalny (druk sejmowy nr 69, s. 33). Konsekwencją powyższego jest niedopuszczalność zaskarżenia tego aktu w jakimkolwiek trybie, w tym na drodze sądowej. Z chwilą powołania przez Prezydenta RP powstaje stosunek służbowy sędziego (druk sejmowy nr 69, s. 35). Od tego momentu nie jest dopuszczalne ani negowanie, ani nawet poddawanie badaniu istnienia stosunku służbowego sędziego ukształtowanego aktem prezydenckim. To bowiem wyłącznie Prezydent RP ponosi odpowiedzialność za zrealizowanie swej prerogatywy i brak możliwości – niezależnie od ewentualnych uchybień poprzedzających skorzystanie z niej, zaistniałych na etapie regulowanego ustawami postępowania poprzedzającego powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego - skutecznego podważenia tego aktu (druk sejmowy nr 69, s. 35-36). W dalszej kolejności w uzasadnieniu projektu ustawy podniesiono, że przepisy prawa unijnego zastosowane przez TSUE w wyroku C-585/18 „nie mogą posłużyć do przekazania kompetencji w zakresie, który powodowałby, iż Rzeczpospolita Polska nie może funkcjonować jako państwo suwerenne i demokratyczne” (druk sejmowy nr 69, s. 37). Dlatego też wprowadzono nowe delikty dyscyplinarne, uznając za takowe „działania mogące uniemożliwić lub utrudnić funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości oraz działania podejmowane w celu kwestionowania, przy wykonywaniu zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, istnienia stosunku służbowego osoby powołanej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej” jako godzące „w podstawowe konstytucyjne zasady państwa” (druk sejmowy nr 69, s. 40). „Działania podejmowane w celu kwestionowania istnienia stosunku służbowego osoby powołanej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim” należy uznać za najpoważniejszy delikt, który podlega co do zasady „karze najsurowszej, to jest karze złożenia z urzędu” (druk sejmowy nr 69, s. 40).

32. Argumentacja zaprezentowana w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej uSN w ocenie Sądu Najwyższego nie jest przekonująca, ponieważ badanie ważności lub skuteczności aktu ustrojowego Prezydenta RP powołania sędziego oraz wynikającego z niego stosunku ustrojowego łączącego sędziego z Rzecząpospolitą Polską nie stanowi naruszenia zasady trójpodziału władzy, a jedynie stanowi wykonanie wyroku TSUE wydanego w sprawie C-585/18. Dodatkowo wskazać trzeba, że w postanowieniu z 15 lipca 2020 r. (II PO 10/20) Sąd Najwyższy przedstawił już pytanie prejudycjalne o zgodność art. 29 § 2 i 3 uSN z prawem unijnym, prezentując szeroką argumentację w tym zakresie (pkt 31-51).

Odnośnie do pytania 3.

33. Potrzeba postawienia trzeciego z pytań prejudycjalnych wiąże się z faktem wydania 23 stycznia 2020 r. uchwały trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego (BSA I-4110-1/2020; OSNKW 2020, z. 2, poz. 7). Podejmując tę uchwałę, Sąd Najwyższy wykonał wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 19 listopada 2019 r. w sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18 przez wyjaśnienie, jakie praktyczne procesowe konsekwencje powstają wtedy, gdy test niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej Krajowej Rady Sądownictwa jako organu biorącego udział w postępowaniu zmierzającym do obsadzenia urzędu sędziego wypada negatywnie. W uchwale tej stwierdzono m.in., że nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Uchwała ta – stosownie do art. 87 ust. 1 uSN – z chwilą jej podjęcia uzyskała moc zasady prawnej i wiąże każdy skład Sądu Najwyższego, dopóki nie nastąpi opisane normą art. 88 ust. 2 uSN – odstąpienie od niej.

34. Wyrokiem z 20 kwietnia 2020 r. (U 2/20, OTK-A 2020, poz. 61, M.P. 2020, poz. 376), Trybunał Konstytucyjny (dalej: TK) – na wniosek Prezesa Rady Ministrów – orzekł, że uchwała trzech Izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20 jest niezgodna z: a) art. 179, art. 144 ust. 3 pkt 17, art. 183 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 7 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, b) art. 2 i art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, c) art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2.

Natomiast postanowieniem z 21 kwietnia 2020 r., Kpt 1/20 (M.P. 2020, poz. 379), Trybunał Konstytucyjny orzekł, że Sąd Najwyższy nie ma kompetencji do dokonywania prawotwórczej wykładni przepisów prawa, prowadzącej do zmiany stanu normatywnego w sferze ustroju i organizacji wymiaru sprawiedliwości, dokonywanej w drodze uchwały oraz że Sąd Najwyższy nie ma kompetencji do sprawowania nadzoru nad wykonywaniem przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej kompetencji, o której mowa w art. 179 w związku z art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji (powoływanie sędziego przez Prezydenta RP na wniosek KRS), w tym dokonywania wiążącej wykładni przepisów prowadzącej do określenia warunków skuteczności wykonywania przez Prezydenta RP tej kompetencji.

35. W ocenie Sądu Najwyższego wskazane orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają uniemożliwić stronom postępowania wnioskowanie o wyłączenie sędziów z przyczyn objętych wyrokiem TSUE wydanym w sprawie C-585/18, a w konsekwencji zapewnienie, by sąd orzekający w składzie z udziałem sędziów powołanych przez Prezydenta RP był sądem ustanowionym zgodnie z prawem krajowym i unijnym. Sąd Najwyższy podnosi z jednej strony przede wszystkim to, że Trybunał Konstytucyjny w sprawie U 2/20 wyszedł poza zakres swojej kognicji i ramy wyznaczone treścią art. 188 i 189 Konstytucji i dopuścił się ingerencji w sferę działalności orzeczniczej sądów. Zaskarżona uchwała składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. nie jest bowiem "przepisem prawa" w rozumieniu art. 188 pkt 3 Konstytucji ani innego rodzaju aktem prawnym, podlegającym kognicji Trybunału Konstytucyjnego. Charakter przepisów prawa mogą mieć wyłącznie akty władzy ustawodawczej lub wykonawczej, w przeciwieństwie do aktów organów wymiaru sprawiedliwości. O ile Trybunał Konstytucyjny badał dwukrotnie uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN, które miały charakter pozajudykacyjnych aktów wewnętrznych (wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z 4 grudnia 2012 r., U 3/11; z 24 października 2017 r., K 3/17), o tyle brak jest możliwości kontroli uchwał Sądu Najwyższego wydawanych w ramach funkcji nadzoru judykacyjnego. Te ostatnie nie są aktami normatywnymi w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, wobec czego ich badanie wykracza poza zakres właściwości TK wynikającej z art. 79 ust. 1 i art. 188 Konstytucji RP, a ponadto przedmiotem badania przez TK nie mogą być akty stosowania prawa (zob. uzasadnienie zdania odrębnego sędziego TK Leona Kieresa, uzasadnienie zdania odrębnego sędziego TK Piotra Pszczółkowskiego, uzasadnienie zdania odrębnego sędziego TK Jarosława Wyrembaka).

Dodatkowo Sąd Najwyższy zauważa, że z uwagi na nieprawidłowość obsadzenia składu sądzącego (udział w składzie osób uprzednio zaangażowanych w prace legislacyjne) orzeczenie to nie może powodować związania Sądu Najwyższego treścią takiego wyroku, pomimo faktu jego opublikowania. Co więcej, w ocenie Sądu Najwyższego art. 190 ust. 1 Konstytucji RP nie znajduje zastosowania w przypadku, w którym skład Trybunału Konstytucyjnego jest wybrany nieprawidłowo, w szczególności poprzez obsadzenie miejsc już zajętych (przez Romana Hausera, Krzysztofa Ślebzaka i Andrzeja Jakubeckiego). W wyroku z 7 maja 2021 r. (nr 4907/18, Xero Flor Sp. z o.o. w Polsce v. Polska) ETPCz uznał, że Sejm RP VIII kadencji i Prezydent RP naruszyli fundamentalną zasadę wyborów sędziów TK, gdyż doprowadzili do obsadzenia urzędów, które były już obsadzone w poprzedniej kadencji Sejmu, a Prezydent RP odebrał od osób, które miały zająć obsadzone już miejsca ślubowania i wręczył im akty powołania. Działanie TK w wadliwie obsadzonym składzie, nawet w warunkach ograniczonej kognicji tego Trybunału, sprowadzającej się do kontroli konstytucyjności norm prawnych, a nie sposobu ich zastosowania w konkretnym przypadku (co wyłącza możliwość skierowania skargi konstytucyjnej przeciwko orzeczeniu sądowemu) prowadzi do naruszenia prawa do sądu. Oznacza to, że w obecnym składzie Trybunał Konstytucyjny nie spełnia wymagań sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz.

W konsekwencji uchwała Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. dalej obowiązuje i wiąże Sąd Najwyższy.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.