Sygn. akt II UK 640/16

POSTANOWIENIE

Dnia 19 października 2017 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Maciej Pacuda

w sprawie z wniosku A.O.
‎przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.
‎o emeryturę,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 października 2017 r.,
‎skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […].
‎z dnia 5 lutego 2016 r., sygn. akt III AUa […],

1) odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,

2) przyznaje adwokatowi E.P. od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w […]. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych powiększoną o obowiązującą stawkę podatku od towarów i usług tytułem kosztów pomocy prawnej w postępowaniu kasacyjnym.

UZASADNIENIE

Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w […]. wyrokiem z dnia 5 lutego 2016 r. oddalił apelację wniesioną przez odwołującego się A.O. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 14 kwietnia 2014 r., oddalającego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddziału w W. z dnia 21 lipca 2010 r., którą odmówiono przyznania odwołującemu się prawa do emerytury.

Odwołujący się A.O. wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 lutego 2016 r., zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, to jest: art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 9 § 1 k.p. i art. 14 k.p. w związku § 22 pkt 1 i 2 oraz § 29 pkt 1-3 Układu Zborowego Pracy dla marynarzy w żegludze międzynarodowej z dnia 28 stycznia 1975 r. i w związku z art. 64-66 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych, art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a oraz art. 7 pkt 7 i 9 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także naruszenie przepisów postępowania, to jest: art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c.

We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący powołał się występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego oraz na oczywistą zasadność skargi. Zagadnienie prawne zawarł przy tym w pytaniu: czy okres urlopu wypoczynkowego i urlopu wyrównawczego udzielanego marynarzom po zejściu na ląd (po powrocie z rejsu objętego umową o pracę), których obowiązek udzielenia wynika z przepisów prawa pracy lub zawartej umowy o pracę, jest okresem branym pod uwagę przy ustalaniu prawa od emerytury lub renty? Z kolei, oczywistą zasadność swojej skargi skarżący uzasadniał naruszeniem powołanych w podstawach zaskarżenia przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 398⁹ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (pkt 1), istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów (pkt 2), zachodzi nieważność postępowania (pkt 3) lub skarga jest oczywiście uzasadniona (pkt 4). Wypada również dodać, iż zgodnie z art. 398⁴ § 2 k.p.c., określającym wymogi formalne skargi kasacyjnej, skarga kasacyjna powinna zawierać wniosek o przyjęcie do rozpoznania i jego uzasadnienie. Należy zatem stwierdzić, że wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powinien wskazywać, że zachodzi przynajmniej jedna z okoliczności wymienionych w powołanym wcześniej art. 398⁹ § 1 k.p.c., a jego uzasadnienie (sporządzone odrębnie od uzasadnienia podstaw kasacyjnych) winno zawierać argumenty świadczące o tym, że rzeczywiście, biorąc pod uwagę sformułowane w ustawie kryteria, istnieje potrzeba rozpoznania skargi przez Sąd Najwyższy. Skarga kasacyjna nie jest bowiem (kolejnym) środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, z uwagi na przeważający w jej charakterze element interesu publicznego. Służy ona kontroli prawidłowości stosowania prawa, nie będąc instrumentem weryfikacji trafności ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia.

Zdaniem Sądu Najwyższego, oceniany w niniejszym postępowaniu wniosek skarżącego nie uzasadnia poddania jego skargi kasacyjnej merytorycznemu rozpatrzeniu.

Przede wszystkim Sąd Najwyższy podkreśla bowiem, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest spełnienie przez skarżącego ustawowych warunków prawa do emerytury, a konkretnie wykazanie na dzień 1 stycznia 1999 r. łącznego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego 25 lat, przy czym według organu rentowego skarżący wykazał w tym zakresie jedynie okres 20 lat, 7 miesięcy i 24 dni, a Sąd drugiej instancji potwierdził prawidłowość tego wyliczenia. Wymieniony okres musiałby zatem zostać uzupełniony o kolejne ponad 4 lata. W tej zaś sytuacji nawet uwzględnienie pominiętych przez Sądy obu instancji okresów, których dotyczy sformułowane przez skarżącego zagadnienie prawne, a także okresu pobierania zasiłku chorobowego w czasie od dnia 1 maja 1991 r. do dnia 11 czerwca 1991 r. pozostawałoby bez wpływu na możliwość skutecznego ubiegania się przez skarżącego o wnioskowane prawo do emerytury, a w konsekwencji na wynik niniejszej sprawy. Kluczowe znaczenie w tym zakresie mają bowiem dwa inne zgłaszane przez niego jako okresy, to jest okres nauki w Państwowej Szkle Morskiej w G. w latach 1968-1971, rozważany jako okres wymieniony w art. 7 pkt 9 ustawy o emeryturach i rentach oraz okres opieki nad matką (od dnia 1 kwietnia 1993 r. do dnia 14 maja 1997 r.), jako okres wymieniony w art. 7 pkt 7 powołanej ustawy, gdyż bez uwzględnienia choćby jednego z nich prawo do emerytury z całą pewnością nie może być skarżącemu przyznane.

Co do pierwszego z tych okresów należy jednak stanowczo stwierdzić, że jak wynika z jednoznacznych ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd drugiej instancji, skarżący był wówczas słuchaczem szkoły mającej status szkoły pomaturalnej, a nie szkoły wyższej. Zgodnie z art. 398¹³ § 2 k.p.c., Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym jest zaś związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, co oznacza, że w przypadku poddania skargi kasacyjnej merytorycznemu rozpoznaniu i tak musiałby uwzględnić owe ustalenia przy rozpatrywaniu sformułowanych zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Nie ma również przekonujących argumentów do zaliczenia skarżącemu jako okresu nieskładkowego w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy o emeryturach i rentach okresu sprawowania opieki nad matką, skoro z ustaleń Sądów meriti wynika, że jego matka nie została formalnie zaliczona do I grupy inwalidów bądź uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym (to samo spostrzeżenie dotyczy zmarłego w 1992 r. ojca skarżącego). Natomiast w świetle ugruntowanych poglądów judykatury nie stanowi okresu nieskładkowego, o którym mowa w art. 7 pkt 7 ustawy o emeryturach i rentach, sprawowanie opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny, który nie legitymuje się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (por. trafnie powołaną przez Sąd drugiej instancji uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2011 r., I UZP 3/11, OSNP 2011 nr 23-24, poz. 300 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2011 r., I UK 87/11, LEX nr 1108446). Wprawdzie skarżący usiłuje obecnie wykazać, że dokonana przez Sąd Najwyższy w tych orzeczeniach wykładnia art. 7 pkt 7 ustawy o emeryturach i rentach może odnosić się wyłącznie do okresów sprawowania opieki nad członkami rodziny przypadającymi po wejściu tej ustawy (to jest poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r.), ponieważ w przeciwnym wypadku „wyinterpretowany w orzecznictwie (…) wymóg (…) byłby sprzeczny z podstawową zasadą niedziałania prawa wstecz i ograniczał prawa osób, które gdyby o takim wymogu wiedziały, to nie miałyby przeszkód do uzyskania stosowanego zaświadczenia”, jednakże pogląd ten jest w oczywisty sposób chybiony, jeśli zważyć, że już pod rządami ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin obwiązała regulacja (art. 13 ust. pkt 1 lit. b), zgodnie z którą tylko okres przerwy w pracy, w granicach nie dłuższych jednak niż 6 lat, spowodowanej koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów był uznawany za okres zaliczalny do okresów zatrudnienia. Z kolei, w (obejmującym cały sporny okres) okresie obowiązywania ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw jej art. 4 ust. 1 pkt 8 również zawierał podobną regulację, z tym że wymieniony w nim okres sprawowania opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów był już wtedy uznawany za okres nieskładkowy.

Zdaniem Sądu Najwyższego, nie może być także mowy o naruszeniu, a zwłaszcza o kwalifikowanym naruszeniu przez Sąd drugiej instancji art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o emeryturach i rentach. Jak ustalił bowiem Sąd drugiej instancji, sporny okres pobierania zasiłku chorobowego od dnia 1 maja 1991 r. do dnia 11 czerwca 1991 r. był związany z zatrudnieniem skarżącego u pracodawcy zagranicznego (w ramach skierowania przez P.), jednakże przypadał już po ustaniu tego zatrudnienia, a zatem nie spełniał podstawowej przesłanki wynikającej z powołanego przepisu, którą jest pozostawanie w zatrudnieniu, ponieważ zgodnie z tym przepisem, za okresy składkowe uważa się przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia, jeżeli w okresach tych pracownik pobierał, między innymi, zasiłek chorobowy. Należy także podkreślić, że z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sądy meriti wynikało, że choć skarżącego wiązała wówczas umowa o pracę z P. Liniami Oceanicznymi, to jednak korzystał wówczas z urlopu bezpłatnego, w czasie którego wzajemne prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika były zawieszone.

W przedstawionych okolicznościach ciekawy nawet intelektualnie problem, sygnalizowany przez skarżącego w sformułowanym przez niego zagadnieniu prawnym, nie może stanowić wystarczającej przesłanki przyjęcia ocenianej skargi kasacyjnej do rozpoznania. W orzecznictwie Sądu Najwyższego za ugruntowany należy bowiem uznać pogląd, że skarżący ma w tym zakresie obowiązek wywiedzenia i uzasadnienia występującego w sprawie problemu prawnego w sposób zbliżony do tego, jaki jest przyjęty przy przedstawianiu zagadnienia prawnego przez sąd odwoławczy na podstawie art. 390 k.p.c. (por. pośród wielu postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9 maja 2006 r., V CSK 75/06, niepublikowane; z dnia 19 marca 2012 r., II PK 296/11, LEX nr 1214580; z dnia 11 czerwca 2013 r., II UK 71/13, LEX nr 1331300). Zagadnienie prawne może więc, między innymi, dotyczyć jedynie takich problemów prawnych, które pozostają w związku z rozstrzygnięciem konkretnej sprawy. Chodzi o to, że podstawową przesłanką udzielenia przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na zadane mu pytanie jest istnienie bezpośredniego związku „przyczynowego” między problemem jurydycznym a podjęciem przez sąd orzekający decyzji procesowej odnośnie do istoty sprawy (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1975 r., I PR 31/75, OSNCP 1975 nr 12, poz. 176). W przeciwnym wypadku, gdy rozstrzygnięcie kwestii przedstawionej w pytaniu nie ma wpływu na wynik sprawy, Sąd Najwyższy nie udziela odpowiedzi rozstrzygającej wątpliwości sądu odwoławczego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1998 r., III CZP 73/97, LEX nr 50797). Rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy zagadnienia prawnego musi być zatem niezbędne (konieczne) dla rozstrzygnięcia przez sąd meritii istoty sprawy, która przed nim zawisła.

Co już wcześniej zostało jednak podniesione, sporne okresy, których dotyczy przedstawione przez skarżącego zagadnienie, po ich zsumowaniu i dodaniu do okresów już uznanych, w żadnym razie nie pozwoliłyby przyjąć, że skarżący legitymuje się łącznym okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym 25 lat.

Niezależnie od powyższych rozważań Sąd Najwyższy zwraca wszakże uwagę, że podobny do przedstawionego przez skarżącego problem był już przedmiotem pogłębionej analizy dokonanej w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III UZP 1/13 (OSNP 2013 nr 21-22, poz. 255), w której został wyrażony pogląd, że okres urlopu bezpłatnego udzielonego pracownikowi w macierzystym zakładzie pracy w wymiarze równym liczbie nieudzielonych w czasie zatrudnienia za granicą dni wolnych od pracy, przewidziany w § 9 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicę w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z 1986 r. Nr 19, poz. 101 ze zm., od dnia 10 lipca 1990 r. § 10 ust. 4 tego rozporządzenia, jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), nie stanowi okresu składkowego przewidzianego w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Podsumowując, Sąd Najwyższy jest zatem zdania, że skarżący nie zdołał wykazać, że zachodzi potrzeba rozpoznania jego skargi w postępowaniu kasacyjnym. Dlatego też, na podstawie art. 398⁹ § 2 k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c. oraz z § 4 ust. 3 w związku z § 15 ust. 2 i w związku z § 16 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.