Sygn. akt II UK 232/19

POSTANOWIENIE

Dnia 29 września 2020 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Korzeniowski

w sprawie z wniosku A. S.
‎przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych […] Oddziałowi w W.
‎o zasiłek macierzyński,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 29 września 2020 r.,
‎skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w W.
‎z dnia 15 października 2018 r., sygn. akt XIV Ua (…),

1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,

2. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych […] Oddział w W. na rzecz A. S. 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 15 października 2018 r. oddalił apelację pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych […] Oddział w W. od wyroku Sądu Rejonowego w W. z 7 maja 2018 r., który zmienił decyzję pozwanego i przyznał A.S. prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres od 1 stycznia do 6 kwietnia 2017 r. A. S. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w Y. od 16 czerwca 2014 r. do 31 grudnia 2016 r. Umowę o pracę rozwiązano za porozumieniem stron – art. 30 § 1 pkt 1 k.p. W świadectwie pracy wskazano na przyczyny niedotyczące pracownika i ustawę z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. Pracodawca poinformował ubezpieczoną, że nie będzie już zatrudniona z uwagi na wycofanie działalności marketingowej i handlowej z obszarów poza terenem Stanów Zjednoczonych i Kanady. W Polsce spółka nie miała już pracowników. Pracodawca po likwidacji nie zapewnił ubezpieczonej innego zatrudnienia. Pozwany decyzją z 28 marca 2017 r. odmówił A. S. prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres od 1 stycznia do 6 maja 2017 r. Sąd Rejonowy decyzję uznał za nieprawidłową. Zgodnie z art. 30 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1990 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczonej będącej pracownicą, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dania porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Pozwany błędnie zastosował ten przepis, gdyż doszło do likwidacji pracodawcy spowodowanej całkowitym wycofaniem się z rynku europejskiego. W apelacji pozwany zarzucił błędną wykładnię prawa. Wskazał, że spółka ma siedzibę w Irlandii i nie jest w upadłości ani w likwidacji. Likwidacja działalności w Polsce nie oznacza likwidacji podmiotu gospodarczego jako pracodawcy. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia apelacji podkreślił ustalenie, że porozumienie Y. i ubezpieczonej o rozwiązaniu umowy o pracę było spowodowane wycofaniem działalności marketingowej i handlowej z obszaru poza terenem Stanów Zjednoczonych i Kanady. Ubezpieczona nie miała zapewnionego innego zatrudnienia. W takiej sytuacji Sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 29 ust. 1 pkt 1 i art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej z 25 czerwca 1999 r.

W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie: 1) art. 6 ust. 1 w związku z art. 29 ust. 1 pkt 1, art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej z 25 czerwca 1999 r., art. 30 § 1 pkt 1 k.p., art. 177 § 1 i 4 k.p. przez błędne przyjęcie, że wnioskodawczyni spełnia warunki do nabycia prawa do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego w sytuacji, gdy umowa o pracę uległa rozwiązaniu za porozumieniem stron, a zagraniczny pracodawca nie został postawiony w stan upadłości, ani nie uległ likwidacji; 2) art. 217 § 3, art. 231, art. 233 § 1, art. 316 § 1, art. 328 § 2, art. 378 § 1, art. 382, art. 391, art. 477¹¹ k.p.c. wskutek nierozpoznania istoty sporu, niedokonania wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, nie ustosunkowania się do całości materiału dowodowego.

Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania „na podstawie art. 398⁴ § 2 k.p.c. w związku z art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c., albowiem jest ona oczywiście uzasadniona, gdyż wnioskodawczyni nie spełnia warunków do prawa do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego z ubezpieczenia pracowniczego po ustaniu stosunku pracy za okres od 1 stycznia 2017 r. do 6 kwietnia 2017 r. w sytuacji, gdy zagraniczny pracodawca I. nie został postawiony w stan upadłości, ani nie uległ likwidacji”.

W odpowiedzi ubezpieczona wniosła o nieprzyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i zasądzenie kosztów.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie przedstawia zasadnej podstawy przedsądu i dlatego nie został uwzględniony.

Skarżący nie wykazuje, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona – art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c.

Na etapie przedsądu nie ocenia się podstaw kasacyjnych (art. 398³ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.), gdyż stanowią odrębną część skargi i podlegają rozpoznaniu dopiero po przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania. Oznacza to, że nie zastępują podstawy przedsądu ani jej uzasadnienia. Odnosi się to również do szczególnej podstawy przedsądu z art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c. O ile zasadne podstawy kasacyjne mogą prowadzić do uwzględnienia skargi (a contrario art. 398¹⁴ k.p.c.), to w przypadku szczególnej podstawy przedsądu z art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c. znaczenie ma dopiero aż oczywista zasadność skargi kasacyjnej. Przy takim reżimie odrębności podstaw kasacyjnych i samodzielności podstawy przedsądu uprawnione jest stwierdzenie, że na etapie przedsądu ocenie podlega sam wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania (wyżej in extenso), którego zasadniczy mankament wyraża jego zwięzłość (lapidarność). Niemniej nie ma podstaw do wzywania skarżącego do uzupełniania wniosku o dalsze uzasadnienie, bowiem nie można uznać, iż nie ma żadnego uzasadnienia (art. 398⁴ § 2 k.p.c.). Jeśli w skardze kasacyjnej zawarto wniosek o jej przyjęcie do rozpoznania oraz przedstawiono "jakiekolwiek" uzasadnienie takiego wniosku, to skargi nie można traktować jako niespełniającej wymagań formalnych – art. 398⁴ § 2 k.p.c. oraz art. 398⁶ § 3 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2016 r., III UZ 6/16, z 21 lutego 2019 r., I PK 154/18, z 14 listopada 2019 r., I UK 410/18).

Nawet gdyby próbować odstąpić od wskazanego reżimu odrębności i samodzielności szczególnej podstawy przedsądu z art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c., to nie można by stwierdzić oczywiście błędnej wykładni i zastosowania art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej w ustalonym stanie faktycznym. Pozwany podaje w skardze, że Y. nie był podmiotem zarejestrowanym na terenie Polski w KRS, lecz spółka jest zarejestrowana w Irlandii. Konsekwentnie likwidacja działalności handlowej i marketingowej w kraju nie oznacza likwidacji Y. jako pracodawcy. Z drugiej strony nie powinna być kwestionowana ustalona przez Sąd kauza rozwiązania stosunku pracy z ubezpieczoną (ustalenia stanu faktycznego na którym oparto zaskarżony wyrok wiążą na etapie przedsądu – art. 398¹³ § 2 k.p.c.). Powstaje zatem pytanie czy przez likwidację działalności doszło do likwidacji pracodawcy. Rzecz w tym, że odpowiedź na to pytanie może być pozytywna. Likwidacja pracodawcy w rozumieniu art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej to nie tylko prawna likwidacja podmiotu krajowego czy zagranicznego, ale także likwidacja faktyczna jego wydzielonej działalności w danym kraju, przy dalszym istnieniu podmiotu (spółki) za granicą i prowadzeniu tam działalności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego widoczna jest tendencja do uznawania za pracodawcę, w złożonych strukturach organizacyjnych, niższego szczebla tej struktury. Na przykład, jeżeli spółka prawa handlowego ma oddziały w różnych miejscowościach, to one są zazwyczaj uważane za pracodawców, a nie spółka, mimo że ona jest osobą prawną. Nie inaczej jest w innych podmiotach, które należą choćby do Skarbu Państwa, wówczas pracodawcami są te podmioty a nie Skarb Państwa. Taka wykładnia wynika z art. 3 k.p. Przykładem mogą być też szkoły, które są prowadzone przez gminę, bo wówczas pracodawcą jest szkoła a nie gmina.

Wydaje się, że pozwany zawężenie wykładni pojęcia likwidacji pracodawcy intepretuje w związku z ochroną zatrudnienia jaką daje art. 41¹ k.p. Jednak w sprawie nie ustalono obejścia tego przepisu przez strony stosunku pracy. Nie taki był też przedmiot sprawy sądowej wynikającej z decyzji pozwanego.

Rozwiązanie umowy o pracę miało swoje uzasadnienie i przyczynę (ustalone) a porozumienie z art. 30 § 1 pkt 1 k.p. mieści się w szerszej formule rozwiązania stosunku pracy z art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej.

Teza powołanego przez skarżącego wyroku Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2009 r., II PK 147/09 nie musi być już aktualna a to wobec wejścia w życie ustawy z 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.2019.1079).

Należałoby też mieć na uwadze regułę prawa międzynarodowego prywatnego, czyli że stosunek pracy podlega co do zasady prawu pracy tego kraju, w którym praca jest wykonywana (lex loci laboris). Konsekwentnie zatem także ubezpieczeniom społecznym tego kraju jako pochodnym od tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Wyjątki od podlegania prawu miejsca wykonywania pracy przewidują europejskie przepisy o koordynacji i nie mają zastosowania do ubezpieczonej, bo nie jest sporne, że podlegała polskim ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracowniczego zatrudnienia.

Nie można więc przyjąć, że bez znaczenia jest to, iż spółka nie działa w kraju, bo działa nadal za granicą, jako że nie uzasadnia to wykładni art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej przyjmowanej przez skarżącego. Skoro podmiot zagraniczny (spółka) może mieć nie tylko samą działalność, ale także swe oddziały na zasadach podmiotowości prawnej w Polsce (i zgłoszenia do KRS), to obecnie nie musi prowadzić likwidacji tego oddziału po zakończeniu tej działalności (wyjątkiem i zarazem przykładem jest sytuacja nakazana a nawet zakazana - art. 20 powołanej ustawy z 6 marca 2018 r.). Sytuacje zaprzestania działalności w znaczeniu faktycznym i prawnym prowadzą do tezy, że w pojęciu likwidacji pracodawcy z art. 30 ust. 3 znaczenie ma nie tylko totalna likwidacja lub upadłość całego podmiotu prawa (pracodawcy w takim rozumieniu). Granice ryzyka ubezpieczenia społecznego (macierzyńskiego) byłyby wówczas za wąskie, bowiem trudno wymagać, iżby pracodawca zagraniczny po likwidacji oddziału w kraju miał obowiązek zatrudniać od tego momentu pracownika już za granicą, natomiast ubezpieczony pracownik miał jednocześnie obowiązek zerwania więzi z miejscem zamieszkania i podjęcia dalszej pracy za granicą (zwłaszcza kobieta w ciąży), czyli, że likwidacja oddziału w Polsce nie byłaby uzasadnioną przyczyną rozwiązania zatrudnienia nawet z pracownikiem szczególnie chronionym. To, że doszło do porozumienia w przypadku ubezpieczonej nie wyłącza ochrony ubezpieczeniowej w postaci zasiłku macierzyńskiego, bo formuła rozwiązania zatrudnienia z art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej jest szeroka i nie wyłącza porozumienia stron z art. 30 § 1 pkt 1 k.p. Zaprzestanie działalności w kraju przez spółkę zagraniczną może być kwalifikowane zatem jako likwidacja pracodawcy w rozumieniu tego przepisu. W przeciwnym razie w lepszej sytuacji byliby pracownicy pracodawcy, który jest jednostką nieposiadającą osobowości prawnej (art. 3 k.p.). Wkracza to jednak ponad potrzebę argumentacji, gdyż jak zauważono zasadniczy mankament wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wynika z tego, że jest zbyt lapidarny a podstawy kasacyjne nie mogą zastąpić tego braku.

Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 398⁹ § 2 k.p.c.).

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c. oraz stosowanych odpowiednio do odpowiedzi na skargę kasacyjną § 9 ust. 2 i § 10 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.