Sygn. akt II KS 7/20

POSTANOWIENIE

Dnia 30 czerwca 2020 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Kazimierz Klugiewicz

w sprawie M. K. ,

oskarżonej z art. 148 § 1 k.k.,

po rozpoznaniu w Izbie Karnej,

na posiedzeniu w dniu 30 czerwca 2020 r.,

skargi obrońcy z urzędu oskarżonej na wyrok Sądu Apelacyjnego w (…)

z dnia 22 stycznia 2020 r., sygn. akt II AKa (…),

uchylający wyrok Sądu Okręgowego w W.

z dnia 10 kwietnia 2019 r., sygn. akt VIII K (…),

i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania,

na podstawie art. 539e § 2 k.p.k.,

p o s t a n o w i ł :

1. oddalić skargę.

2. zwolnić oskarżoną od ponoszenia kosztów sądowych postępowania skargowego i jego wydatkami obciążyć Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

M. K. została oskarżona o to, ze w dniu 10 lutego 2018 r., w miejscowości S., gm. B., działając w zamiarze ewentualnym pozbawienia życia T. G. , uciskając rękoma na narządy szyi, spowodowała zadławienie się, skutkujące zgonem pokrzywdzonego, tj. o przestępstwo z art. 148 § 1 k.k.

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2019 r., sygn. akt VIII K (…), uniewinnił oskarżoną od popełnienia zarzucanej jej zbrodni, ustalając, że oskarżona działała warunkach obrony koniecznej, o której mowa w art. 25 § 1 k.k.

Od tego wyroku apelację na niekorzyść oskarżonej wniósł prokurator, który podnosząc zarzuty obrazy przepisów postępowania (art. 167 k.p.k. i art. 366 § 1 k.p.k. oraz art. 413 § 1 pkt 6 k.p.k.) oraz błędu w ustalaniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mającego wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, wniósł o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny w (…) wyrokiem z dnia 22 stycznia 2020 r., sygn. akt II AKa (…), uchylił wyrok Sądu Okręgowego w W. i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Od wyroku Sądu odwoławczego skargę wniósł obrońca z urzędu oskarżonej, podnosząc zarzut naruszenia art. 437 § 2 k.p.k. w zw. z art. 454 § 1 k.p.k., przez przedwczesne uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 10 kwietnia 2019 r., sygn. akt VIII K (…), w sytuacji w której:

1.Sąd Apelacyjny w (…), stwierdzając uchybienia w ocenie materiału dowodowego m.in. w zakresie braku dowodu z opinii lekarza medycyny sądowej na długość ucisku na gardło denata, co ma znaczenie dla przyjętego przez Sąd Apelacyjny w (…) ekscesu ekstensywnego, powinien był ten dowód przeprowadzić z uwzględnieniem stanu zdrowia denata w chwili czynu i dopiero wówczas ocenić, czy w sprawie zaistniał eksces, podczas gdy Sąd Apelacyjny, stwierdzając brak powyższego dowodu, arbitralnie przyjął, że ucisk ten musiał trwać kilka minut i dlatego oskarżona przekroczyła granice obrony koniecznej;

2.stwierdzone przez Sąd Apelacyjny, w granicach skargi oskarżyciela publicznego, pozostałe uchybienia nie dawały podstaw do skazania oskarżonej, a tym samym nie dawały podstaw do uchylenia wyroku Sądu Okręgowego w W. ;

3.Sąd Apelacyjny w (…), dochodząc do wniosku o konieczności skazania oskarżonej, wyszedł poza granice skargi, dokonując wykładni prawa materialnego odmiennej od Sądu Okręgowego w W. , podczas gdy nie było to przedmiotem zarzutów skargi oskarżyciela publicznego.

Na podstawie tak sformułowanych zarzutów obrońca oskarżonej wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w (…) do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Prokurator w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.

Skarga nie jest zasadna.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, zgodnie z art. 437 § 2 zd. II k.p.k., uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 k.p.k., art. 454 k.p.k. lub jeśli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. Z powiązania treści tego przepisu z art. 539a § 3 k.p.k., w którym wskazano podstawy skargi, jednoznacznie wynika, że Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę na wyrok sądu odwoławczego, ogranicza się do badania, czy w sprawie – na etapie postępowania przed sądem pierwszej lub drugiej instancji – zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza albo doszło do uchylenia wyroku mimo braku formalnych przeszkód określonych w art. 454 k.p.k. do wydania wyroku zmieniającego lub też konieczne jest przeprowadzenie w całości przewodu sądowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2019 r., III KS 34/18, Prok.i Pr.-wkł. 2019/7-8/27). Sąd Najwyższy nie może więc oceniać, czy zaistniały merytoryczne podstawy do wydania określonego rodzaju wyroku. Nie jest bowiem władny na podstawie przepisu art. 539a § 1 k.p.k. do oceniania materiału dowodowego przedstawionego w sprawie – rozpoznanie sprawy w tym zakresie należy bowiem do sądów powszechnych. Interwencja Sądu Najwyższego w ten zakres orzekania stanowiłaby naruszenie ich kompetencji do rozpoznania sprawy. Przedmiotem kontroli w tym postępowaniu jest jedynie stwierdzenie, czy uchylając wyrok sądu pierwszej instancji z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, sąd odwoławczy kierował się podstawami wydania wyroku kasatoryjnego wskazanymi w art. 539a § 3 k.p.k. oraz czy takie rozstrzygnięcie było w konkretnej sprawie konieczne (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2018 r., V KS 15/18, LEX nr 2515959).

Przenosząc powyższe stanowisko na grunt realiów procesowych rozpoznawanej sprawy, należy zauważyć, że lektura uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego nie pozostawia wątpliwości co do tego, że Sąd ad quem stwierdził wadliwość (niepełność) ustaleń faktycznych, wyprowadzanych z oceny wyjaśnień oskarżonej, przeprowadzonej przez Sąd pierwszej instancji, prowadzącą do błędnego przyjęcia o działaniu przez M. K. w warunkach obrony koniecznej, co stanowiło podstawę do jej uniewinnienia przez Sąd meriti. Sąd drugiej instancji, po dokonaniu weryfikacji oceny materiału dowodowego, stwierdził, że jedynie początkowe zachowanie oskarżonej było podjęte w ramach obrony koniecznej. Natomiast dalsze uciskanie szyi pokrzywdzonego, już po jego obezwładnieniu, kiedy miała nad nim zdecydowaną przewagę, stanowiło przekroczenie granic wspomnianego kontratypu – eksces ekstensywny obrony koniecznej (s. 8-9 uzasadnienia wyroku Sądu ad quem).

Z uwagi na granice rozpoznania skargi, poza zakresem rozważań należało pozostawić kwestię potrzeby powołania opinii biegłego w celu ustalenia czasu trwania ucisku szyi pokrzywdzonego oraz zarzutu dowolności ustalenia, że trwał on kilka minut, jak również zagadnienie wyjścia przez Sad odwoławczy poza granice skargi. W odniesieniu do tej ostatniej części zarzutu, wyrażonego w petitum skargi, dopełniając wcześniejsze rozważania wolno zauważyć, że nie ma racji autor skargi wskazując, iż przyczyną rozstrzygnięcia w zaskarżonym wyroku nie była obraza art. 7 k.p.k. i 410 k.p.k., lecz odmienna interpretacja i subsumpcja prawa materialnego (s. 11 skargi). Z uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego wynika, że Sąd ten ustalił fakt zdecydowanej przewagi fizycznej oskarżonej nad pokrzywdzonym i wobec tego brak istnienia zagrożenia dla M. K., co dopiero pozwalało stwierdzić niewspółczesność działania oskarżonej względem zachowania T. G.. Tej kwestii faktycznej w ogóle nie rozważył Sąd pierwszej instancji, koncentrując się w kontekście przesłanki bezpośredniości zamachu na początkowej jego fazie, nie zaś na momencie jego ustania (s. 22 uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji). Sąd a quo bez uzasadnienia swego stanowiska wyraził jedynie pogląd, że w sprawie nie występuje żaden z ekscesów obrony koniecznej (s. 25 uzasadnienia). To zatem ustalenie faktu obezwładnienia pokrzywdzonego przez M. K., i ustania zamachu, a tym samym i działania w warunkach obrony koniecznej, stanowiło ustalenie faktyczne, które legło u podstaw rozstrzygnięcia Sądu ad quem. Wobec takiego ustalenia możliwe było dopiero czynienie rozważań na gruncie normatywnym co do ekscesu ekstensywnego obrony koniecznej, stanowiących konsekwencję uznania zasadności podniesionego przez prokuratora zarzutu, dotyczącego – wbrew treści jego apelacji – nie wprost błędu w ustaleniach faktycznych, lecz wadliwej ocenę dowodów, prowadzącą do takiego błędu.

Sąd odwoławczy, dokonując zmiany ustaleń faktycznych, stwierdzając przekroczenie granic obrony koniecznej przez oskarżoną i uznając brak podstaw do zastosowania klauzuli niekaralności na podstawie art. 25 § 3 k.k., uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, zasadnie kierując się podstawą do wydania wyroku kasatoryjnego – art. 454 § 1 k.k., wobec aktualizacji w realiach procesowych niniejszej sprawy reguły ne peius, co zresztą wyraźnie wskazano w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (s. 12). W sprawie nie doszło zatem do obrazy art. 437 § 2 k.p.k. w zw. z art. 454 § 1 k.p.k.

Z tych względów, nie stwierdzając okoliczności, o których mowa w art. 439 § 1 k.p.k., Sąd Najwyższy orzekł jak w postanowieniu.