WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2025 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Motuk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Dziergawka
SSN Stanisław Stankiewicz
w sprawie J.G.
oskarżonego o czyn z art. 207 § 1 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej
na posiedzeniu w dniu 5 marca 2025 r.
skargi prokuratora w trybie art. 539a § 1 k.p.k.
od wyroku sądu odwoławczego – Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie
z dnia 27 września 2024 r., sygn. akt VI Ka 1266/23
uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w Legionowie
z dnia 7 sierpnia 2023 r., sygn. akt II K 460/23
i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania
1. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym;
2. pozostawia bez rozpoznania wniosek obrońcy J.G. o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu, udzielonej oskarżonemu w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi – jako przedwczesny.
Anna Dziergawka Marek Motuk Stanisław Stankiewicz
UZASADNIENIE
J.G. został oskarżony o to, że:
1.w bliżej nieustalonych dniach, nie wcześniej jednak niż od 1 stycznia 2020 r., ale nie później niż do 1 lipca 2022 r. w miejscowości J., gm. S., woj. [...], we wspólnie zajmowanym domu znęcał się psychicznie i fizycznie nad swoją matką A.G. oraz ojcem M.G.w ten sposób, że będąc pod wpływem alkoholu wszczynał awantury domowe, podczas których wyzywał pokrzywdzonych słowami wulgarnymi i obelżywymi, znieważał, poniżał, upokarzał pokrzywdzonych, wyrzucał z domu, a nadto stosował przemoc fizyczną wobec matki i ojca w postaci szarpania za ubranie, uderzania otwartą ręką i pięścią w różne części ciała, a także wypowiadał wobec ww. pokrzywdzonych oraz małoletniego brata M.G. groźby pozbawienia życia i zdrowia, tj. o czyn z art. 207 § 1 k.k.;
2.w dniu 1 lipca 2022 r. w miejscowości J., gm. S., woj. [...], znęcał się, działając ze szczególnym okrucieństwem, nad gołębiem w ten sposób, że obciął nożyczkami skrzydła żywemu gołębiowi, tj. o czyn z art. 35 ust. 1a i 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt.
Sąd Rejonowy w Legionowie wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2023 r., sygn. akt II K 460/23:
1.oskarżonego J.G. uznał za winnego popełnienia zarzuconych mu czynów – i za to, za czyn opisany w pkt 1 aktu oskarżenia, na podstawie art. 207 § 1 k.k., wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia wolności, zaś za czyn opisany w pkt 2 aktu oskarżenia, na podstawie art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;
2.na podstawie art. 85 § 1 k.k. i art. 86 § 1 k.k. ww. kary jednostkowe połączył i wymierzył oskarżonemu karę łączną w wysokości 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności;
3.na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności zaliczył okres rzeczywistego pozbawienia wolności;
4.na podstawie art. 41a § 1 k.k. zobowiązał oskarżonego – w związku z popełnieniem czynu z pkt 1 aktu oskarżenia – do opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonymi A.G. i M.G. w J., gm. S., ul. (…), oraz orzekł zakaz zbliżania się do pokrzywdzonych na odległość mniejszą niż 10 metrów na okres 6 lat;
5.na podstawie art. 35 ust. 3b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt, orzekł wobec oskarżonego – w związku z popełnieniem czynu z pkt 2 aktu oskarżenia – tytułem środka karnego, zakaz posiadania przez oskarżonego zwierząt na okres 6 lat;
6.zasądził na rzecz obrońcy należność z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
7.zwolnił w całości oskarżonego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych.
Wyrokiem z dnia 27 września 2024 r. (sygn. akt VI Ka 1266/23) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – po rozpoznaniu apelacji obrońcy – uchylił ww. wyrok Sądu Rejonowego w Legionowie i sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania.
Skargę w trybie art. 539a § 1 k.p.k. od ww. wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie wniósł prokurator, zaskarżając to orzeczenie w całości (na niekorzyść oskarżonego).
Skarżący zarzucił: „rażącą obrazę prawa procesowego - art. 437 § 2 k.p.k. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd odwoławczy, że naruszenia procesowe Sądu Rejonowego w Legionowie w toku procedowania w sprawie II K 460/23 wymagały przeprowadzenia przewodu sądowego na nowo w całości, co skutkowało uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpatrzenia, podczas gdy podnoszone uchybienia procesowe polegające w szczególności na niezbyt dokładnym przesłuchaniu pokrzywdzonego M.G. oraz świadka I.G. nie tylko mogły, ale także powinny być konwalidowane w drodze uzupełniającego przesłuchania pokrzywdzonego i świadka, zaś kwestia błędnych ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego, czy też błędnej oceny dowodów nie stanowią podstawy do wydania wyroku kasatoryjnego”.
Zarzucając powyższe, prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi odwoławczemu.
Obrońca w pisemnej odpowiedzi na zaprezentowane przez prokuratora stanowisko, wniósł o oddalenie wniesionej skargi oraz przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu, udzielonej oskarżonemu w postępowaniu wywołanym wniesieniem przedmiotowej skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 539a § 3 k.p.k. skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 k.p.k. lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 k.p.k. Skargę tę może wnieść również strona, która nie zaskarżyła wyroku sądu pierwszej instancji (na co wskazuje brak odesłania w art. 539f k.p.k. do ograniczeń ujętych w art. 520 § 2 k.p.k.). Przepis art. 539a § 3 k.p.k. został powiązany z przepisem art. 437 § 2 k.p.k., zgodnie z którym uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 k.p.k., art. 454 k.p.k. lub jeżeli konieczne jest przeprowadzenie na nowo przewodu w całości (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2019 r., IV KS 3/19, LEX nr 2616241).
Dokonując analizy uzasadnienia zaskarżonego wyroku należy podzielić stanowisko skarżącego prokuratora, że w niniejszej sprawie nie zmaterializowała się żadna z przesłanek, które ustawodawca wymienił w art. 437 § 2 zd. 2 k.p.k. Co prawda sąd odwoławczy w pisemnych motywach rzeczonego wyroku zwerbalizował konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, niemniej przedstawione przezeń zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania – takiej potrzeby nie uzasadniają. Kompleksowa lektura tego wywodu wskazuje, że uchybienia, które zdaniem sądu ad quem zaistniały w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, generują de facto konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego. Z przedmiotowego uzasadnienia wprost bowiem wynika, że sąd odwoławczy – w zakresie czynu z pkt 1 aktu oskarżenia – dostrzega jedynie konieczność komplementarnego przesłuchania osób, uprzednio już zeznających w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, na okoliczność fizycznego znęcania się przez oskarżonego nad rodzicami. Z drugiej strony jednocześnie potwierdza zupełność materiału dowodowego i prawidłowość ustaleń sądu a quo co do psychicznego znęcania się nad nimi. Natomiast na płaszczyźnie czynu z pkt 2 aktu oskarżenia, sąd ad quem widzi potrzebę dookreślenia w materiale dowodowym, czy zwierzę wskazane w przedmiotowym zarzucie – w momencie odcinania mu skrzydeł – było żywe, wskazując także w tym zakresie na potrzebę przesłuchania interweniujących w dniu zdarzenia funkcjonariuszy Policji, w tym na okoliczność zabezpieczenia materiału zdjęciowego.
Choć zaakcentowane wątpliwości są bezspornie doniosłe dla prawidłowego ustalenia zakresu odpowiedzialności karnej J.G., to jednak nie można uznać, aby wskazane przez sąd ad quem czynności procesowe powodowały konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego. W przedmiotowej sprawie nie zachodził bowiem przypadek nieprawidłowego przeprowadzenia wszystkich (czy większości) dowodów na etapie pierwszoinstancyjnym, lecz – jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia – zachodziła jedynie potrzeba wnikliwszego i precyzyjniejszego zbadania pewnych okoliczności, a rezultat czynności dowodowych zrealizowanych przez organ a quo, nie został pozbawiony przydatności. W realiach niniejszej sprawy nic nie stało na przeszkodzie, by sąd drugiej instancji – dostrzegając potrzebę dokonania określonych czynności i ustaleń – przeprowadził oraz poczynił je samodzielnie, do czego zresztą obligował go aktualny model postępowania odwoławczego. Jak zasadnie wskazano w orzecznictwie Sądu Najwyższego: „zmiany legislacyjne dokonywane stopniowo przez ustawodawcę latach 2013-2016 spowodowały zasadniczą reorientację modelu postępowania odwoławczego. Akcent został obecnie przesunięty przez ustawę na »apelacyjność« postępowania odwoławczego, z szeroką możliwością prowadzenia postępowania dowodowego, a wprowadzone do kompleksu przepisów normujących postępowanie apelacyjne w znaczący sposób ograniczyły dopuszczalność orzekania o charakterze kasatoryjnym z powodów związanych z koniecznością uzupełnienia postępowania dowodowego” (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2023 r., IV KS 6/23, LEX nr 3512808). W obowiązującym stanie prawnym, kompetencje do prowadzenia postępowania dowodowego nie są zatem wyłącznie domeną sądu pierwszej instancji, a sąd odwoławczy nie jest już tylko organem procesowym, którego obowiązki ograniczają się do funkcji kontrolnej. Obecnie sąd ad quem spełnia także rolę sądu meriti, gdy tylko w postępowaniu odwoławczym ujawnia się potrzeba i możliwość uzupełniającego przeprowadzenia dowodów albo konieczność ponownej oceny dotychczas zgromadzonych dowodów.
Skoro zatem sąd drugiej instancji dostrzegł potrzebę poszerzenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, to samodzielnie powinien ten materiał uzupełnić, a następnie dokonać jego całościowej oceny przez pryzmat zarzutów podniesionych w apelacji obrońcy. W przedmiotowej sprawie sąd odwoławczy uchylił się bezpodstawnie od takiej aktywności.
Reasumując, motywy zaskarżonego orzeczenia kasatoryjnego nie pozwalają uznać, by w niniejszej sprawie zaistniały okoliczności wskazane w art. 437 § 2 zd. 2 k.p.k., które uzasadniałyby – zgodnie z treścią tego przepisu – uchylenie orzeczenia pierwszoinstancyjnego. W tym stanie rzeczy, zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie dyspozycji art. 437 § 2 k.p.k., okazał się zasadny.
Na obecnym etapie postępowania za przedwczesny uznać należało – zawarty w replice na skargę – wniosek obrońcy o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu, udzielonej w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi. Trafnie bowiem podniesiono w orzecznictwie, że postępowanie skargowe jest postępowaniem nadzwyczajnym, które toczy się jednak w ramach postępowania karnego zasadniczego, i to w układzie, gdy nie zostało wydane orzeczenie kończące postępowanie, a tylko wtedy sąd rozstrzyga o kosztach postępowania (art. 626 § 1 k.p.k.). Samo zaś postępowanie skargowe ma na celu rozstrzygnięcie tylko tego, przed jakim sądem dalej będzie się toczyć postępowanie karne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2020 r., V KS 21/20, Lex nr 3130115; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2021 r., III KS 14/21, LEX nr 3304210.). W tym stanie rzeczy, wnioskowane przez obrońcę koszty powinny zostać rozważone w orzeczeniu kończącym postępowanie karne.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
Anna Dziergawka Marek Motuk Stanisław Stankiewicz
[WB]
r.g.