SN

POSTANOWIENIE

Dnia 27 lutego 2025 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Ryszard Witkowski

w sprawie K. P.

po rozpoznaniu w Izbie Karnej

na posiedzeniu w dniu 27 lutego 2025 r.

wniosku obrońcy skazanego

o wyłączenie od udziału w sprawie SSN Marka Motuka w trybie art. 41 § 1 k.p.k.
‎w zw. z art. 42 § 1 i 4 k.p.k.

na podstawie art. 29 § 4 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 1904 tekst jednolity z dnia 21 października 2021 r. ze zm.)
‎i art. 41 § 1 k.p.k. a contrario

p o s t a n o w i ł:

wniosek o wyłączenie sędziego Sądu Najwyższego Marka Motuka pozostawić bez rozpoznania jako niedopuszczalny z mocy ustawy.

UZASADNIENIE

Obrońca skazanego K. P. pismem z 4 lutego 2025 r. złożył wniosek o stwierdzenie braku spełnienia przez sędziego Sądu Najwyższego Marka Motuka wymogów niezawisłości i bezstronności, który – na mocy zarządzenia Prezesa Izby Karnej Sądu Najwyższego z 18 lutego 2025 r. został potraktowany również jako wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41 k.p.k. (KRI 835).
‎W uzasadnieniu wniosku wskazał, iż SSN Marek Motuk nie posiada przymiotu niezawisłego i bezstronnego sądu, który to standard określony został w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. W ocenie wnioskującego, rozpoznanie kasacji przez SSN Marka Motuka skutkować będzie naruszeniem standardu wynikającego z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, zwłaszcza, że w kasacji podniesiono zarzut wystąpienia w sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, określonej w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. w związku z sygnalizowaną nienależytą obsadą Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Nadto obrońca wskazał, iż z uwagi na to, iż SSN Marka Motuka dotyczą te same okoliczności, co jednego z sędziów rozpoznających sprawę w sądzie powszechnym, a wobec udziału tego sędziego w składzie sądu formułowane są zarzuty, to będzie on de facto orzekał we własnej sprawie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Wniosek w aktualnym stanie procesowym należy uznać za niedopuszczalny
‎z mocy ustawy, co skutkować musi pozostawieniem go bez rozpoznania.

Z przedstawionej w nim argumentacji wynika, że jego autor domaga się wyłączenia wskazanego we wniosku sędziego SN od rozpoznania sprawy sygn. akt II KK 365/24 ze względu na wadliwą procedurę powołania go na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, mianowicie z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy
‎o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw.

Z treści art. 41 § 1 k.p.k., na który powołuje się ostatecznie obrońca, wynika jednak, że sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju,
‎że mogłaby wywołać uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności w danej sprawie. Judykatura ukształtowała na gruncie art. 41 § 1 k.p.k. określony katalog przesłanek wyłączenia sędziego, które wywodzą się z relacji sędziego i strony postępowania, oceny zachowania sędziego w toku rozpoznania sprawy, czy też jego zachowania i wypowiedzi poza rozprawą dotyczących przedmiotu procesu. Włączenie do takiego katalogu okoliczności wadliwości powołania na urząd sędziego, budziło w judykaturze uzasadnione wątpliwości, które wyraźnie
‎i jednoznacznie rozstrzygnął wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 marca 2020 r.
‎(P 22/19). Wykluczył on bowiem dopuszczalność objęcia ich zakresem art.
‎41 § 1 k.p.k. w zw. z art. 42 § 1 k.p.k. Stanowisko to znalazło odzwierciedlenie
‎w treści obowiązującego od dnia 15 lipca 2022 r. unormowania przewidzianego w art. 29 § 4 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jednolity Dz.U. z 2021 r. poz. 1904 ze zm.), dodanym przez art. 1 pkt 24 ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. (Dz.U.2022.1259) zmieniającej ustawę o Sądzie Najwyższym, który bezwzględnie i jednoznacznie wskazuje, że okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego Sądu Najwyższego nie mogą stanowić wyłącznej podstawy do podważenia orzeczenia wydanego z udziałem tego sędziego lub kwestionowania jego niezawisłości i bezstronności, a ich badanie może nastąpić wyłącznie w trybie przewidzianym w art. 29 § 5 przywołanej ustawy o Sądzie Najwyższym. Od tego momentu, w myśl zasady lex posteriori derogat priori, obowiązuje skutek derogujący art. 41 § 1 k.p.k. w tej jego części, w której przedmiot obu regulacji mógłby się pokrywać. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest konieczność uznania,
‎iż niedopuszczalne jest rozpoznawanie wniosku o wyłączenie sędziego w trybie art. 41 § 1 k.p.k. w sytuacji, gdy z treści tego wniosku wynika, że dotyczy on okoliczności przewidzianych w art. 29 § 5 ustawy o Sądzie Najwyższym, która to regulacja wyłącza odrębne procedowanie w tym zakresie. Tak właśnie jest w niniejszej sprawie, gdyż podstawę wniosku stanowiły okoliczności dotyczące trybu powołania SSN Marka Motuka.

Niewątpliwie art. 41 § 1 k.p.k. ma chronić przed rozpoznaniem sprawy przez sędziego stronniczego. Sędzia ulega bowiem wyłączeniu zawsze, jeżeli zaistnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Dla stwierdzenia podstawy wyłączenia sędziego, wymagane jest zatem istnienie określonej kategorii okoliczności, która, jeżeli zestawić ją z przedmiotem rozstrzygnięcia w określonej sprawie, prowadzi do wniosku o uzasadnionej wątpliwości co do bezstronności sędziego, mającego ją rozstrzygnąć. Oznacza to, że pomiędzy podnoszonymi okolicznościami, które powinny mieć charakter rzeczywisty i obiektywny, a rozstrzygnięciem konkretnej sprawy musi zachodzić związek funkcjonalny, pozwalający na możliwości wyprowadzenia z nich wniosku o istnieniu uzasadnionej wątpliwości co do braku bezstronności w rozstrzygnięciu tej sprawy. Uzasadniona wątpliwość co do bezstronności, w rozumieniu art. 41 § 1 k.p.k., zachodzi bowiem tylko in concreto,
‎a nie in abstracto. Nie może zatem stanowić jedynie subiektywnego przekonania określonej osoby, lecz winna być konkretna, realna, obiektywna i poddająca się zewnętrznej weryfikacji [por. postanowienie Sądu Najwyższego (dalej SN) z 11 stycznia 2012 r. sygn. akt III KK 214/11]. Wątpliwość co do bezstronności sędziego powinna być więc należycie, a zatem wystarczająco "uzasadniona". W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że należy ją rozumieć jako obiektywną bezstronność sędziego, w tym zarówno subiektywne poczucie sędziego co do własnej bezstronności, jak i jego bezstronność w odbiorze zewnętrznym, opartą na zobiektywizowanych przesłankach oraz analizowaną przez odwołanie się do oceny sytuacji dokonanej przez przeciętnego, rozsądnie rozumującego obserwatora procesu (zob. uchwała SN z 26 kwietnia 2007 r. sygn. akt I KZP 9/07, OSNKW 2007/5/39; wyrok SN z 8 stycznia 2009 r. sygn. akt III KK 257/08, LEX 532400; wyrok SN z 18 marca 2009 r. sygn. akt IV KK 380/08, LEX 491543). Z całą pewnością tego rodzaju argumentów wniosek skazanego nie zawiera, a za takie nie sposób uznać twierdzenia, że powołanie wskazanego sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, automatycznie wywołuje uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności. Nawet nie próbowano wykazać by na jego powołanie na urząd sędziego, a zwłaszcza na rozstrzygnięcie jakiejkolwiek sprawy, w tym tej konkretnej, mogły mieć wpływ osoby trzecie. Sam fakt, iż władze wykonawcze lub ustawodawcze uczestniczą w procesie mianowania sędziego, nie może prowadzić do powstania zależności sędziego od tych władz, ani do wzbudzenia wątpliwości co do jego bezstronności. Należy zatem takie fakty każdorazowo wykazać, w szczególności takie które świadczyłyby o wywieraniu na zainteresowanego po mianowaniu presji i otrzymywaniu instrukcji w ramach wykonywania swoich obowiązków (zob. wyrok TSUE z 9 lipca 2020 r. w sprawie C - 272/19, VQ przeciwko Land Hessen, w pkt 54).

W świetle powyższego należy w pełni podzielić pogląd, iż wniosków
‎o wyłączenie usadowionych tylko na podnoszeniu okoliczności o charakterze ustrojowym nie wolno uwzględniać automatycznie z tego tylko powodu, iż przedmiot sprawy znajduje zastosowanie także do osób ją rozstrzygających (zob. postanowienie SN z 16 stycznia 2024 r. sygn. akt III KK 293/23; postanowienie SN
‎z 11 lipca 2024 r. sygn. akt IV KK 142/24). Bez zindywidualizowania podnoszonych okoliczności w aspekcie konkretnych faktów poddających się ocenie sądu, pozostają one w warstwie wyłącznie teoretycznej, niepowiązanej odpowiednio ani z konkretną sprawą, od udziału w której wniosek o wyłączenie zostaje złożony, ani z określonym sędzią, którego wniosek ten dotyczy.

W rozważanym kontekście przypomnieć należy, że Trybunał Konstytucyjny
‎w wyroku z 4 marca 2020 r. w sprawie P 22/19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 413), stwierdził, że art. 41 § 1 w zw. z art. 42 § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim dopuszcza rozpoznanie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, w skład której wchodzą sędziowie wybrani na podstawie art. 9a ustawy z 12 maja.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa, jest niezgodny z art. 179 w zw. z art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji RP. Oznacza to, że decyzja o wyłączeniu sędziego na podstawie art. 41 § 1 k.p.k. nie może przyjmować za podstawę faktyczną okoliczności, iż dany sędzia został powołany na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa działającej i ukształtowanej na podstawie obecnie obowiązujących przepisów.

Także aktualnie obowiązujące brzmienie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r.
‎o Sądzie Najwyższym, znowelizowanej ustawą z dnia 9 czerwca 2022 r. (Dz.U.
‎z 2022 r. poz. 1259), na mocy której do ustawy o Sądzie Najwyższym dodany został art. 29 § 4, stanowi zresztą wprost o tym, że: „Okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego Sądu Najwyższego nie mogą stanowić wyłącznej podstawy do podważenia orzeczenia wydanego z udziałem tego sędziego lub kwestionowania jego niezawisłości i bezstronności”. Jednocześnie, ustawodawca rzeczoną nowelizacją wprowadził tryb tzw. testu niezawisłości i bezstronności, w którym – zgodnie z art. 29 § 5 ustawy o Sądzie Najwyższym – dopuszczalne jest badanie spełnienia przez sędziego Sądu Najwyższego (sędziego delegowanego) wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowaniu po powołaniu, jeżeli w okolicznościach danej sprawy może to doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności, mającego wpływ na wynik sprawy z uwzględnieniem okoliczności dotyczących uprawnionego oraz charakteru sprawy. Z żądaniem w tym przedmiocie może wystąpić strona lub uczestnik postępowania przed Sądem Najwyższym (art. 29 § 7 ustawy).

Wymienione wyżej przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym weszły w życie
‎w dniu 15 lipca 2022 r., co oznacza, iż od tego momentu bezspornym pozostaje,
‎iż niedopuszczalne jest badanie niezawisłości i bezstronności sędziego w trybie art. 41 § 1 k.p.k. w odniesieniu do okoliczności towarzyszących jego powołaniu. Przepis ten zawiera ogólną podstawę wyłączenia sędziego podejrzanego o stronniczość,
‎w związku z czym przedmiotem rozpoznania w tym trybie może być jedynie wniosek o wyłączenie sędziego oparty na innych – niż określone w art. 29 § 4 i 5 cyt. wyżej ustawy o Sądzie Najwyższym – przesłankach. Badanie tej kwestii, co wynika z art. 29 § 5 ustawy o Sądzie Najwyższym, zostało ograniczone do dwóch kryteriów, tj. okoliczności towarzyszących powołaniu sędziego oraz jego postępowania po powołaniu, przy czym – w myśl art. 29 § 4 tej ustawy – okoliczności towarzyszące powołaniu tego sędziego nie mogą stanowić wyłącznej podstawy do podważenia orzeczenia wydanego z jego udziałem lub kwestionowania jego niezawisłości i bezstronności. Ta regulacja pozostaje zatem w relacji lex specialis względem art. 41 § 1 k.p.k., wyłączając tym samym możliwość badania określonych w niej przesłanek w ogólnej procedurze.

Niezależnie od powyższego zauważyć należy, iż brak jest również podstaw do twierdzenia, że sam fakt, iż sędzia Sądu Najwyższego został powołany
‎w kwestionowanej we wniosku procedurze rodzi uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego. Tego rodzaju okoliczność, w kontekście treści art. 41
‎§ 1 k.p.k., należałoby wykazać konkretnymi, nawiązującymi do realiów tej właśnie, indywidualnej sprawy, argumentami. Przepis art. 41 § 1 k.p.k. stanowi bowiem jednoznacznie, że sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności
‎w danej sprawie. Takich argumentów rzeczony wniosek nie zawiera. Zarzuty nie mogą mieć charakteru instytucjonalnego, abstrakcyjnego i hipotetycznego,
‎ale podmiotowy, konkretny i realny. Muszą dotyczyć samego sędziego i jego postępowania przed powołaniem, albo po powołaniu na urząd, które będzie prowadzić w konkretnej sprawie do obiektywnych wątpliwości dotyczących przysługujących mu przymiotów ipso iure niezawisłości, niezależności czy bezstronności. Nie sposób nie zauważyć, iż kwestionowana procedura powołania na urząd sędziego dotyczy zagadnienia o charakterze ogólnoustrojowym i obejmuje wszystkich sędziów powołanych na urząd po 8 grudnia 2017 r., z rekomendacji Krajowej Rady Sądownictwa, której sposób ukonstytuowania uznany został za zgodny z Konstytucją RP wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 25 marca 2019 r.
‎w sprawie K 12/18 (Dz.U. z 2019 r. poz. 609). Nie ma zatem charakteru zindywidualizowanego, czego wymaga przepis art. 41 k.p.k.

W uwarunkowaniach niniejszej sprawy, z uwagi na przywołane wyżej judykaty Trybunału Konstytucyjnego i ich wiążący charakter, okoliczności powołania na urząd sędziego w procedurze przewidzianej w art. 41 k.p.k. należy uznać za prawnie irrelewantne, także w zakresie ewentualnych zastrzeżeń co do składu orzekającego rozpoznającego przedmiotowy wniosek. Nie dojdzie bowiem do złamania zasady nemo iudex in causa sua także przez sędziego Sądu Najwyższego powołanego przez Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r., gdyż sędzia powołany na urząd sędziego w takich okolicznościach nigdy nie orzeka "we własnej sprawie", gdyż okoliczności "jego sprawy" nie stanowią przedmiotu postępowania, a wydane przez niego orzeczenie w żaden sposób nie będzie miało wpływu na sferę jego własnych uprawnień, bądź obowiązków prawnych (zob. postanowienia SN: z 2 października 2024 r. sygn. akt V KK 282/24; z 14 lutego 2025 r. sygn. akt IV KK 445/24).

Z powyższych względów, jako że wniosek obrońcy był niedopuszczalny do procedowania w trybie przewidzianym przez art. 41 § 1 k.p.k., Sąd Najwyższy pozostawił go bez rozpoznania.

[J.J.]

[a.ł]

‎