Sygn. akt I UK 123/17

POSTANOWIENIE

Dnia 24 stycznia 2018 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Romualda Spyt

w sprawie z odwołania J. S.
‎przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
‎o rozłożenie na raty należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 stycznia 2018 r.,
‎skargi kasacyjnej J. S. od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
‎z dnia 9 listopada 2016 r., sygn. akt III AUa […],

odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

UZASADNIENIE

Wnioskodawca J. S. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 9 listopada 2016 r.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania, których uchybienie ma istotny wpływ na wynik sprawy, to jest: art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., a także art. 382 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c. „oraz nieprzestrzegania kompetencji rozpoznawczych i kontrolnych sądu odwoławczego i niespełnienia jego procesowej funkcji (art. 382 k.p.c.)”, w następstwie którego doszło do pominięcia części materiału zebranego w postępowaniu, braku wyczerpujących ustaleń, a w konsekwencji oparciu się na ustaleniach Sądu pierwszej instancji, co skutkowało nierozpoznaniem istoty sprawy; art. 328 § 2 k.p.c., przez nierozpoznanie przez Sąd Apelacyjny istoty sprawy, w konsekwencji czego nierozstrzygnięcie, czy żądanie o ustalenie przedawnienia jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych podlegającą zaskarżeniu w trybie art. 476 § 2 k.p.c. czy też sprawą z zakresu postępowania przeciwegzekucyjnego; art. 217 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c., przez bezzasadne przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że złożone w postępowaniu apelacyjnym dokumenty oraz zgłoszone wnioski dowodowe nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w kontekście przesłanek wynikających z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.), a także naruszenie prawa materialnego, to jest art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, przez jego błędne zastosowanie w zakresie ustalenia czy zachodzą przesłanki do umorzenia długu; art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 1778 ze zm.), przez jego niezastosowanie, a w konsekwencji nierozpoznanie przez Sąd wniosku o ustalenie przedawnienia należności Funduszu Alimentacyjnego wobec odwołującego się J. S.; art. 379 pkt 5 k.p.c. przez nieważność postępowania, gdyż J. S. został pozbawiony możności obrony swych praw, w szczególności prawa do sądu (art. 45 Konstytucji RP), albowiem wyroki zasądzające alimenty zostały wysłane na nieprawidłowy adres, który został celowo podany przez E. M., co skutkowało wydaniem wyroku zaocznego niezgodnie z art. 339 k.p.c., co zupełnie zostało pominięte przez Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny.

Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, wskazując, że „skarga jest oczywiście uzasadniona, ponieważ w toku postępowania apelacyjnego nie podejmowanych czynności decyzyjnych związanych z wydaniem zaskarżonego orzeczenia, a co za tym idzie nie została zrealizowana zarówno funkcja rozpoznawcza, jak i kontrolna tego sądu”.

W uzasadnieniu podniesiono także, że „kolejnym zarzutem, jaki należy podnieść, jest naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c. przez nieważność postępowania, gdyż „J. S. został pozbawiony możności obrony swych praw, w szczególności prawa do sądu z art. 45 Konstytucji, albowiem wyroku zasądzające alimenty zostały wysłane na nieprawidłowy adres, który został celowo podany przez E. M., co skutkowało wydaniem wyroku zaocznego niezgodnie z art. 339 k.p.c.”.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wstępnie trzeba przypomnieć, że ograniczenia dopuszczalności wnoszenia skargi kasacyjnej wynikają z konstytucyjnej roli Sądu Najwyższego w systemie organów wymiaru sprawiedliwości. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 1254 ze zm.), rolą tego Sądu w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości pozostaje zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne i rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach. Skarga kasacyjna nie jest więc (kolejnym) środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, z uwagi na przeważający w jej charakterze element interesu publicznego. Służy ona kontroli prawidłowości stosowania prawa, nie będąc instrumentem weryfikacji trafności ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia, gdy się weźmie nadto pod uwagę, że Konstytucja w art. 177 ust. 1 gwarantuje jedynie dwuinstancyjne postępowanie. Ewentualna możliwość dalszego postępowania, w tym postępowania przed Sądem Najwyższym, stanowi uprawnienie dodatkowe, które może zostać obwarowane szczególnymi przesłankami, w tym określonymi w art. 398⁹ § 1 k.p.c.

Stosownie do art. 398⁹ § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (pkt 1), istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów (pkt 2), zachodzi nieważność postępowania (pkt 3) lub skarga jest oczywiście uzasadniona (pkt 4).

Odnosząc się do przesłanki określonej w art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c., należy zauważyć, że w świetle utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika ona zwykle z oczywistego, widocznego prima facie naruszenia przepisów prawa polegającego na sprzeczności wykładni lub stosowania prawa z jego brzmieniem lub powszechnie przyjętymi regułami interpretacji. Nie chodzi zatem o takie naruszenie prawa, które może stanowić podstawę skargi w rozumieniu art. 398⁴ k.p.c., lecz o naruszenie kwalifikowane (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 26 lutego 2008 r., II UK 317/07, LEX nr 453107, z dnia 25 lutego 2008 r., I UK 339/07, LEX nr 453109, z dnia 26 lutego 2001 r., I PKN 15/01, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 494, z dnia 17 października 2001 r., I PKN 157/01, OSNP 2003 nr 18, poz. 437, z dnia 8 marca 2002 r., I PKN 341/01, OSNP 2004 nr 6, poz. 100, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 218/07, LEX nr 375616). Jeżeli więc przesłanką wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania miałaby być okoliczność, że skarga jest oczywiście uzasadniona (art. 398⁴ § 1 w związku z art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c.), skarżący powinien w uzasadnieniu wniosku zawrzeć wywód prawny wskazujący, w czym wyraża się ta „oczywistość” i przedstawić argumenty na poparcie tego twierdzenia, koncentrując się na wykazaniu kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego polegającej na jego oczywistości, widocznej prima facie, przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2003 r., IV CZ 100/03, LEX nr 82274).

W pierwszej kolejności wskazać należy, że wyłączenie w art. 398³ § 3 k.p.c. z podstaw skargi kasacyjnej zarzutów dotyczących oceny dowodów pozbawia skarżącego możliwości powoływania się na zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 § 1 k.p.c. Przepis art. 398³ § 3 k.p.c. wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c., bowiem właśnie ten przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, LEX nr 230204; z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06, LEX nr 238975; z dnia 5 września 2008 r., I UK 370/07, LEX nr 785533; z dnia 23 listopada 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 nr 4, poz. 76; z dnia 19 października 2010 r., II PK 96/10, LEX nr 687025; z dnia 24 listopada 2010 r., I UK 128/10, LEX nr 707405 oraz z dnia 24 listopada 2010 r., I PK 107/10, LEX nr 737366). Oznacza to, że spór o ocenę poszczególnych dowodów i ustalenie stanu faktycznego nie może być przenoszony do postępowania przed Sądem Najwyższym, który jest związany - zgodnie z art. 398¹³ § 2 - ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 228/08, LEX nr 475287). Skarżący nie zauważa, że przytoczone orzeczenia Sądu Najwyższego zapadły na gruncie innego stanu prawnego, a mianowicie przed uchyleniem, na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) rozdziału 1¹ w dziale V tytułu VI księgi pierwszej części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, dotyczącego kasacji i wprowadzeniem w to miejsce instytucji skargi kasacyjnej.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, że uzasadnienie wyroku, które wyjaśnia przyczyny, z powodu których orzeczenie zostało wydane, jest sporządzane już po wydaniu wyroku, a zatem wynik sprawy z reguły nie zależy od tego, jak napisane zostało uzasadnienie i czy zawiera ono wszystkie wymagane elementy. W konsekwencji zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. (a w stosunku do orzeczenia sądu drugiej instancji - art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.) może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia Sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. między innymi wyroki z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00, OSNP 2003 nr 7, poz. 182; z dnia 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNP 2003 nr 15, poz. 352 oraz z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, LEX nr 2009730; z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, LEX 109420, a także postanowienia z dnia 20 lutego 2003 r., II CKN 1138/00, LEX 78271 oraz z dnia 5 kwietnia 2002 r., II CKN 1368/00, LEX 54382). Takich zaś braków nie można dostrzec w wyroku Sądu Apelacyjnego.

Z kolei zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. może wypełniać podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. tylko w wypadku pominięcia przez sąd drugiej instancji części zebranego w sprawie materiału, w związku z czym strona powołująca się na naruszenie tego przepisu powinna wskazać materiał dowodowy, który został przez sąd drugiej instancji pominięty przy wydaniu wyroku, i wykazać, że popełnione uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2015 r. w sprawie III CSK 180/14, LEX nr 1678080). Wynika to stąd, że stosownie do art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c., skargę można oprzeć na naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżący w żaden zaś sposób nie skonkretyzował zebranego w postępowaniu materiału, który został pominięty przez Sąd Apelacyjny.

Przechodząc do następnego zarzutu naruszenia przepisów postępowania, podkreślić należy, że stosownie do treści art. 398¹³ § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy związany granicami skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie może uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez skarżącego. Przewidziane w art. 398¹³ § 1 k.p.c., związanie granicami podstaw kasacyjnych oznacza powinność Sądu Najwyższego merytorycznego rozpoznania jedynie tych zarzutów materialnoprawnych i procesowych, które zostały przytoczone przez skarżącego i są dopuszczalne w świetle art. 398³ k.p.c., a także niedopuszczalność poszukiwania i uwzględnienia przez Sąd Najwyższy z urzędu innych - występujących wprawdzie obiektywnie, lecz niewytkniętych przez skarżącego - uchybień materialnoprawnych i procesowych, bez względu na ich ciężar i znaczenie dla wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 stycznia 2017 r., II UK 519/15, LEX nr 2209109; z dnia 12 stycznia 2017 r., I CSK 745/15, LEX nr 224040; z dnia 7 września 2016 r., IV CSK 728/15, LEX nr 2151444).

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia „art. 217 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c.” to przypomnieć należy, że art. 217 k.p.c. składa się z kilku jednostek redakcyjnych stanowiących odrębne normy prawne. Zarzut ten został zatem skonstruowany wadliwie i uchyla się spod kontroli Sądu Najwyższego.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego - art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, to w skardze nie zawarto pogłębionej argumentacji odnoszącej się do wskazanych w nim przesłanek umorzenia należności likwidowanego funduszu z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu, poza ogólnym powołaniem się na stan zdrowia i stan majątkowy skarżącego.

Natomiast całkowicie chybiony jest zarzut naruszenia art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który odnosi się do składek na ubezpieczenia społeczne. W odróżnieniu od nich należności funduszu alimentacyjnego egzekwuje się do ich całkowitej spłaty i nie przewidziano przedawnienia dla tych roszczeń. Zgodnie z art. 13 i 14 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze zm.), Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadził egzekucję przeciwko dłużnikowi aż do pełnego pokrycia należności tego funduszu. Z dniem 1 maja 2004 r. - po wejściu w życie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.), straciła moc ustawa z 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym oraz zlikwidowany został fundusz alimentacyjny, a świadczenia z tego funduszu zostały zastąpione innego rodzaju świadczeniami. Z chwilą likwidacji funduszu alimentacyjnego ustawodawca wyraźnie wskazał, w art. 67 ustawy o świadczeniach rodzinnych, że egzekucję należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu prowadzi się w dalszym ciągu aż do ich zaspokojenia.

Co zaś się tyczy zarzutu opartego na art. 379 pkt 5 k.p.c., to należy zwrócić uwagę, że nieważność postępowania jako podstawa kasacyjna musi dotyczyć postępowania przed sądem drugiej instancji (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2005 r., III CK 323/04, LEX nr 150574; z dnia 11 stycznia 2006 r., III CK 328/05, Monitor Prawniczy 2006 nr 3, s. 115 oraz z dnia 22 lipca 2009 r., I UK 63/09, LEX nr 529764, a także postanowienia z dnia 16 listopada 2006 r., II CSK 177/06, LEX nr 445245 i z dnia 24 maja 2007 r., V CSK 62/07, LEX nr 442605; dnia 23 maja 2014 r., II PK 30/14, LEX nr 2026393). Tymczasem skarżący powołuje się na nieważność postępowania w innej sprawie, w sprawie o alimenty.

Skarżący nie zdołał zatem wykazać, że zachodzi potrzeba rozpoznania jego skargi przez Sąd Najwyższy, wobec czego z mocy art. 398⁹ k.p.c., należało postanowić jak w sentencji.