Sygn. akt I NWW 69/20

POSTANOWIENIE

Dnia 1 września 2020 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Paweł Księżak

w sprawie z powództwa D. O.

przeciwko (…) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na posiedzeniu niejawnym w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w dniu 1 września 2020 r.
‎na skutek wniosku pozwanego

o wyłączenie sędziego Sądu Okręgowego w S. S. P. od orzekania w sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w S. pod sygn. akt I C (…)

oddala wniosek.

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 28 lutego 2020 r. pozwany (…) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o wyłączenie sędziego S. P. od rozpoznania sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym w S. pod sygn. akt I C (…).

W uzasadnieniu wniosku pozwany przedstawił swoją ocenę zmian dokonanych w polskim systemie sądownictwa, powołał się także na treść wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18, A.K. i in. przeciwko Sądowi Najwyższemu oraz treść uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2019 r., III PO 7/18, i treść uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., BSA-I-4110-1/20. Biorąc pod uwagę w szczególnością tę ostatnią, pozwany uznał, że konieczne jest zbadanie, czy w związku z powołaniem sędziego S. P. do objęcia funkcji sędziego Sądu Okręgowego przez organ, który nie jest organem bezstronnym i niezawisłym od władzy ustawodawczej i wykonawczej, miała miejsce rzetelna weryfikacja jego kwalifikacji, czy też jego wybór nastąpił w oparciu o kryteria polityczne, z pominięciem wymagań merytorycznych i etycznych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

W niniejszej sprawie wniosek o wyłączenie sędziego Sądu Okręgowego w S. S. P. został oparty przede wszystkim o treść uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., BSA-I-4110-1/20 – a dokładniej o treść jej punktu 2, gdzie wskazano, że „nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym albo wojskowym na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3), jeżeli wadliwość procesu powoływania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.”.

Zgodnie z treścią wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, wskazana uchwała połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego jest niezgodna z art. 179, art. 144 ust. 3 pkt 17, art. 183 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 7 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 2 i art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.U. 2004, nr 90, poz. 864/30 ze zm.) oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz.U. 1993, nr 61, poz. 284 ze zm.). Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej).

Odwołanie się do treści uchwały nie może mieć zatem samoistnego znaczenia normatywnego, jednakże pozwala zrekonstruować podstawę faktyczną i sens przedstawionego wniosku.

Zgodnie z art. 26 § 2 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. 2019, poz. 825; dalej: u.SN) do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych należy rozpoznawanie wniosków lub oświadczeń dotyczących wyłączenia sędziego albo o oznaczenie sądu, przed którym ma się toczyć postępowanie, obejmujących zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego. Sąd rozpoznający sprawę przekazuje niezwłocznie wniosek Prezesowi Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych celem nadania mu dalszego biegu na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Przekazanie wniosku Prezesowi Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania.

Stosownie do art. 26 § 3 u.SN wniosek, o którym mowa w § 2, pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli obejmuje ustalenie oraz ocenę zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości.

Wskazane przepisy zostały wprowadzone do ustawy o Sądzie Najwyższym przez ustawę z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020, poz. 190) i weszły w życie w dniu 14 lutego 2020 r. Impulsem dla wprowadzenia tych przepisów była konieczność zapewnienia realizacji w ramach polskiego porządku prawnego wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 listopada 2019 r. w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18, A. K. i in. przeciwko Sądowi Najwyższemu. Z wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. wynika, że bezpośrednim adresatem obowiązków w nim skonkretyzowanych jest Sąd Najwyższy, który powinien czuwać nad skuteczną realizacją wymogów konstytucyjnych oraz prawa Unii Europejskiej.

Zważywszy na powyższe, interpretacja art. 26 u.SN powinna zatem odbywać się z uwzględnieniem wskazań zawartych w omówionym wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. Wykładni art. 26 § 2 i 3 u.SN należy dokonać z jednej strony przy uwzględnieniu zasady braku drogi sądowej do kontroli powołania sędziego, z drugiej strony – zapewnienia skutecznej ochrony strony w konkretnym postępowaniu do rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd przy zastosowaniu wykładni prawa zawartej w wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. Interpretacja wzmiankowanych przepisów powinna uwzględniać możliwość kontroli, czy w konkretnej sprawie nie dochodzi do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE gwarancje niezawisłości i bezstronności, z których powinny korzystać sądy państw członkowskich, wymagają istnienia zasad – w szczególności co do składu organu, mianowania, okresu trwania kadencji oraz powodów wstrzymywania się od głosu, wyłączenia i odwołania jego członków – pozwalających wykluczyć, w przekonaniu podmiotów prawa, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz co do jego neutralności w odniesieniu do sprzecznych ze sobą interesów (wyrok TSUE z 9 października 2014 r., C-222/13, pkt 32; wyrok TSUE z 21 stycznia 2020 r., Banco de Santander, C-274/14, pkt 63 i przytoczone tam orzecznictwo).

Zgodnie z orzecznictwem TSUE pojęcie „niezawisłości” obejmuje dwa aspekty. Pierwszy aspekt, o charakterze zewnętrznym, wymaga, aby dany organ wypełniał swe zadania w pełni autonomicznie, nie podlegając żadnej hierarchii służbowej ani nie będąc podporządkowanym komukolwiek i nie otrzymując nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, a tym samym będąc chronionym przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi mogącymi zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia (wyrok z 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo). Niezawisłość wymaga również, by sędziowie byli nieusuwalni (wyrok TSUE z 24 czerwca 2019 r., Komisja/Polska, C-619/18, pkt 76).

Drugi aspekt pojęcia „niezawisłości”, o charakterze wewnętrznym, łączy się z pojęciem „bezstronności” i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i właściwych im interesów w odniesieniu do jego przedmiotu. Aspekt ten wymaga poszanowania obiektywizmu i braku wszelkiego interesu w rozstrzygnięciu sporu poza ścisłym stosowaniem przepisu prawa (wyrok TSUE z 16 lutego 2017 r., Margarit Panicello, C-503/15, i przytoczone tam orzecznictwo). Pojęcie „niezawisłości”, które stanowi integralny element sądzenia, wymaga przede wszystkim, by organ orzekający był podmiotem trzecim w stosunku do organu, który wydał zaskarżoną decyzję (wyroki TSUE: z 30 marca 1993 r., Corbiau, C-24/92, pkt 15; z 9 października 2014 r., C-222/13, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).

W świetle powołanego wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności – w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – może dochodzić, jeżeli osoba została powołana na stanowisko sędziego na skutek rekomendacji Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, a przy tym zachodzą dodatkowe okoliczności (jak np. po powołaniu na stanowisko sędziego), które świadczą o naruszeniu wskazanych standardów niezawisłości i bezstronności w konkretnej sprawie i w jej konkretnych okolicznościach. Na konieczność zbadania całokształtu okoliczności, nie zaś samego trybu powołania sędziego, zwrócił także uwagę TSUE w wyroku z 9 lipca 2020 r., VQ przeciwko Land Hessen, C-272/19. W wyroku tym jednoznacznie wskazano, że: „[c]o się tyczy warunków mianowania sędziego orzekającego w sądzie odsyłającym, należy na wstępie przypomnieć, że sam fakt, iż władze ustawodawcze lub wykonawcze uczestniczą w procesie mianowania sędziego, nie może prowadzić do powstania zależności sędziego od tych władz ani do wzbudzenia wątpliwości co do jego bezstronności, jeśli po mianowaniu zainteresowany nie podlega żadnej presji i nie otrzymuje instrukcji w ramach wykonywania swoich obowiązków” (pkt. 54).

Jeżeli zatem strona formułuje zarzuty, które mogą prowadzić do podania w wątpliwość niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego, zachodzą podstawy rozstrzygnięcia merytorycznego wniosku w ramach art. 26 § 2 u.SN i może dojść do ewentualnego wyłączenia konkretnego sędziego od rozpoznawania konkretnej sprawy (wniosek in concreto).

Jeżeli natomiast wniosek kwestionuje sam fakt bycia sędzią przez sędziego (nie zaś brak jego niezależności czy niezawisłości w sprawie) nie może być w ogóle uznany za wniosek o wyłączenie sędziego i – z tej przyczyny – musi zostać pozostawiony bez rozpoznania (art. 26 § 3 u.SN). Tego rodzaju rozstrzygnięcie (pozostawienie bez rozpoznania) stanowi swoistą wypowiedź jurysdykcyjną w odniesieniu do takich czynności stron postępowania, które mają charakter nadużycia prawa procesowego czy też zmierzają do obstrukcji procesowej. Celem kontroli i stosowania kryteriów określonych w wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. jest zapewnienie rozpoznania sprawy przez sąd spełniający kryteria niezależności i bezstronności, a nie kontrola aktu powołania sędziego – gdyż w tym zakresie nie występuje droga sądowa (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2020 r., I NOZP 3/19 – zasada prawna, postanowienie Sądu Najwyższego z 5 listopada 2009 r., I CSK 16/09). Kontrola uchwał Krajowej Rady Sądownictwa o rekomendowaniu sędziego odbywa się na etapie ich zaskarżenia do Sądu Najwyższego, jak stwierdzono w uzasadnieniu wskazanej uchwały składu siedmiu sędziów z 8 stycznia 2020 r. Inaczej prowadziłoby to do naruszenia prerogatywy Prezydenta Rzeczypospolitej do powoływania sędziów, w świetle potwierdzonej także przez TSUE w wyroku z 19 listopada 2019 r. niedopuszczalności kontroli sądowej aktów ustrojowych Prezydenta Rzeczypospolitej.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy należy w pierwszej kolejności zauważyć, że pozwany nie wskazał, jaki wpływ na niezawisłość i rozpoznawanie sprawy ma okoliczność, że sędziego, którego dotyczy wniosek o wyłączenie, powołano na podstawie rekomendacji Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej na podstawie przepisów ustawy z 8 grudnia 2017 r. W świetle wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. sama okoliczność, że sędzia został powołany w procesie nominacyjnym przeprowadzonym przez Krajową Radę Sądownictwa ukształtowaną ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, nie uzasadnia zarzutu braku niezależności lub bezstronności, bowiem konieczne jest wystąpienie dodatkowych okoliczności i wzięcie pod uwagę ich całokształtu, w tym testu obiektywnego odbioru kwestii niezawisłości sędziego. Taki sam wniosek wypływa z treści wyroku TSUE z 9 lipca 2020 r., VQ przeciwko Land Hessen, C-272/19.

Tymczasem pozwany, mimo stwierdzenia, że „konieczne jest zbadanie, czy w związku z powołaniem Sędziego Referenta przez organ, który nie jest organem bezstronnym i niezawisłym od władzy ustawodawczej wykonawczej, do objęcia funkcji Sędziego Sądu Okręgowego miała miejsce rzetelna weryfikacja jego kwalifikacji, czy też wybór nastąpił w oparciu o kryteria polityczne, z pominięciem wymagań merytorycznych i etycznych”, nie podał jakichkolwiek okoliczności, które mogłyby świadczyć o braku bezstronności sędziego Sądu Okręgowego w S. S. P., nie zgłosił także jakichkolwiek wniosków dowodowych mających służyć ich wykazaniu. Tego rodzaju „przerzucenie” ciężaru badania – a w realiach niniejszej sprawy także poszukiwania – okoliczności, które miałyby świadczyć o braku bezstronności sędziego, a nawet, jak tego chce pozwany, o jego zaangażowaniu politycznym i gotowości do spełnienia oczekiwań politycznych, na Sąd rozpoznający wniosek o wyłączenie sędziego jest niedopuszczalne. Przy jednoczesnym niekwestionowaniu przez pozwanego konkretnych kompetencji orzeczniczych sędziego S. P., jego przygotowania merytorycznego i dotychczasowego doświadczenia czy też zachowania po uzyskaniu nominacji sędziowskiej, stwierdzić należało, że rozpoznawany wniosek jest niezasadny.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 26 § 2 u.SN, orzekł jak w sentencji postanowienia.