POSTANOWIENIE
27 listopada 2023 r.
Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:
SSN Maciej Kowalski
na posiedzeniu niejawnym 27 listopada 2023 r. w Warszawie
w sprawie z wniosku O. spółki akcyjnej w W.
z udziałem E. H. i Skarbu Państwa - Starosty W.
o zasiedzenie służebności przesyłu,
na skutek skargi kasacyjnej E. H.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku
z 28 lutego 2022 r., III Ca 1116/21,
1) nie zezwala uczestniczce i wnioskodawcy na złożenie pism
procesowych z 3 sierpnia 2023 r. i 18 sierpnia 2023 r.;
2) odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania;
3) zasądza od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy 240 (dwieście
czterdzieści) złotych kosztów postępowania kasacyjnego
z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie
w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas po upływie
tygodnia od dnia doręczenia niniejszego orzeczenia
zobowiązanemu do dnia zapłaty.
(a.z.)
UZASADNIENIE
Zgodnie z art. 3989 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
W judykaturze i doktrynie wskazuje się, że skarga kasacyjna została ukształtowana w przepisach kodeksu postępowania cywilnego jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, nakierowany na ochronę interesu publicznego przez zapewnienie rozwoju prawa, jednolitości orzecznictwa oraz prawidłowej wykładni, a także w celu usunięcia z obrotu prawnego orzeczeń wydanych w postępowaniu dotkniętym nieważnością lub oczywiście wadliwych, nie zaś jako ogólnie dostępny środek zaskarżenia orzeczeń umożliwiający rozpoznanie sprawy w kolejnej instancji sądowej (zob. np. postanowienia SN: z 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 147; z 22 marca 2007 r., III CZ 16/07; z 25 maja 2022 r., II USK 582/21).
Koniecznej selekcji skarg pod kątem realizacji tego celu służy instytucja tzw. „przedsądu,” ustanowiona w art. 3989 k.p.c., w ramach której Sąd Najwyższy dokonuje wstępnej oceny skargi kasacyjnej. Ten etap postępowania przed Sądem Najwyższym jest ograniczony wyłącznie do zbadania przesłanek przewidzianych w art. 3989 § 1 pkt 1 - 4 k.p.c., nie zaś merytorycznej oceny skargi kasacyjnej. W razie wystąpienia co najmniej jednej z tych przesłanek, przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania jest usprawiedliwione.
Mając powyższe na względzie podkreślić należy, że cel wymagania przewidzianego w art. 3984 § 2 k.p.c. może być osiągnięty jedynie przez prawidłowe powołanie i wyczerpujące uzasadnienie istnienia przesłanek o charakterze publicznoprawnym, które - zgodnie z art. 3989 § 1 k.p.c. - będą mogły stanowić podstawę oceny skargi kasacyjnej pod kątem przyjęcia jej do rozpoznania.
Zgodnie z art. 39813 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, przy czym w granicach zaskarżenia bierze jednak pod rozwagę nieważność postępowania.
W skardze kasacyjnej wniesionej od postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z 28 lutego 2022 r. uczestniczka oparła wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania na przesłankach określonych w art. 3989 § 1 pkt 1 i 4 k.p.c.
Mając na względzie ujęcie przedmiotowego wniosku skarżącej podnieść należy, że zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono już, że jeżeli jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania (art. 3984 § 2 w zw. art. 3989 § 1 k.p.c.) wskazuje się istotne zagadnienie prawne, a więc zagadnienie poważne, wymagające pogłębionej analizy prawnej i wcześniej nierozstrzygane, to skarga taka nie może być jednocześnie oczywiście uzasadniona, a więc uzasadniona prima facie, bez podejmowania jakichkolwiek szczegółowych analiz i dociekań. To samo dotyczy zbiegu przesłanek w postaci oczywistej zasadności skargi oraz potrzeby wykładni przepisów prawa (zob. orzeczenia SN: z 17 lipca 2019 r., III CSK 148/19 oraz z 26 kwietnia 2018 r., IV CSK 577/17). W konsekwencji konstrukcja wniosku uczestniczki o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie może być uznana za prawidłową.
W ocenie skarżącej w sprawie występują następujące istotne zagadnienia prawne:
1) Czy urządzenie przesyłowe będzie zawsze „widocznym” w rozumieniu art. 292 k.c. w stosunku do osoby zamieszkującej na danej nieruchomości od urodzenia, jeśli posadowione zostało po osiągnięciu przez nią pełnej sprawności psychofizycznej?;
2) Jaką minimalną treść winien mieć słupek znacznikowy, aby podziemne urządzenie przesyłowe, którego dotyczy, mogło być określone jako „widoczne” w rozumieniu art. 292 k.c.?;
3) Czy w świetle postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2018 r., P 7/17, oraz kwestii poruszonych w jego uzasadnieniu, a zwłaszcza problemu zaniechania ustawodawczego polegającego na nieumieszczeniu w ustawie z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw przepisów przejściowych, uznać można za dopuszczalne nabycie przed dniem 3 sierpnia 2008 r. służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez przedsiębiorcę przesyłowego, w sytuacji, w której nie wydano decyzji o charakterze wywłaszczeniowym, na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64, ze zm.) albo art. 75 ust. 1, a następnie art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 22, poz. 99, ze zm.) ani art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2015 r. poz. 782, ze zm.)?
Przyczyna uzasadniająca przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania w postaci wystąpienia istotnego zagadnienia prawnego (art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c.) wymaga sformułowania problemu prawnego i uzasadnienia, że ma on znaczenie dla rozwoju prawa lub precedensowy charakter. Problem ten powinien odnosić się do konkretnych, powołanych we wniosku przepisów prawa, zostać ujęty w sposób abstrakcyjny, tak, aby jego rozstrzygnięcie mogło uzyskać ogólniejsze znaczenie, a zarazem wiązać się z rozpoznawaną sprawą. Konieczne jest przy tym wskazanie argumentów, które prowadzą do jego rozbieżnych ocen i możliwych kierunków interpretacyjnych (zob. np. postanowienia SN: z 10 maja 2001 r., II CZ 35/01, OSNC 2002, Nr 1, poz. 11; z 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01, OSNC 2002, Nr 12, poz. 151; z 13 lipca 2007 r., III CSK 180/07; z 10 kwietnia 2014 r., IV CSK 623/13; z 2 grudnia 2014 r., II CSK 376/14; z 9 kwietnia 2015 r., V CSK 547/14).
Ponadto zagadnienie prawne musi mieć charakter ściśle jurydyczny dający się przedstawić w sposób syntetyczny i oderwany od kontrowersji dotyczących ustaleń faktycznych lub oceny dowodów (zob. postanowienie SN z 22 grudnia 2008 r., III CSK 285/08).
Wskazać także należy, że zagadnienie prawne powinno odwoływać się w sposób generalny i abstrakcyjny do treści przepisu, który nie podlega jednoznacznej wykładni, natomiast nie może mieć charakteru kazuistycznego i służyć uzyskaniu przez skarżącego odpowiedzi odnośnie do kwalifikacji prawnej pewnych szczegółowych elementów podstawy faktycznej zaskarżonego rozstrzygnięcia (zob. postanowienie SN z 11 września 2014 r., V CSK 66/14).
Analiza przedstawionych przez skarżącą problemów nie pozwala na przyjęcie, że podnoszone kwestia stanowi istotne zagadnienia prawne w rozumieniu art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c. Skarga uczestniczki nie zawiera bowiem wystarczającej argumentacji jurydycznej wskazującej na występowanie odmiennych ocen przedstawionych problemów oraz na to, że przepisy dotyczące tych kwestii nie doczekały się wykładni albo niejednolita wykładnia wywołuje rozbieżności w orzecznictwie w odniesieniu do identycznych lub podobnych stanów faktycznych.
Dodatkowo zauważyć można, że uczestniczka uzasadniając powołane zagadnienia prawne wskazała na potrzebę wykładni przepisów co pozwala przyjąć, że skarżąca traktuje przesłanki przedsądu z art. 3989 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. zamiennie – co nie jest uprawnione (zob. postanowienia SN: z 28 marca 2023 r., I CSK 4659/22, i z 13 lipca 2023 r., I CSK 4954/22).
Wskazane przesłanki mają bowiem odmienny charakter, szczególnie w sytuacji, gdy istnienie przesłanki przewidzianej w art. 3989 § 1 pkt 2 k.p.c. zostało uzasadnione rozbieżnościami w orzecznictwie. Nie można zatem budować w oparciu o rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego istotnego zagadnienia prawnego, które charakteryzuje się tym, że jest nowe, jeszcze nierozstrzygnięte przez Sąd Najwyższy. Ponadto każda z tych przesłanek wymaga innej metody uzasadnienia (zob. postanowienia SN: z 29 kwietnia 2016 r., I CSK 641/15; z 15 grudnia 2016 r., I CSK 315/16; z 21 maja 2020 r., I CSK 784/19, i z 6 lipca 2022 r., I CSK 3203/22).
Co do pierwszego i drugiego z przedstawionych zagadnień prawnych to stwierdzić należy także, że ich ujęcie oraz uzasadnienie wskazuje, że skarżąca zmierza w istocie do podważenia ustaleń faktycznych Sądu drugiej instancji, co w postępowaniu kasacyjnym jest wyłączone ze względu na związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia - art. 39813 § 2 k.p.c. (zob. postanowienie SN z 4 października 2018 r., II CSK 233/18). Zagadnienia te w istocie mają zatem charakter pozorny i stanowią próbę obejścia dokonanych przez sądy ustaleń faktycznych i oceny dowodów (art. 3983 i art. 39813 § 2 k.p.c.).
Na podstawie ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie Sądy obu instancji zgodnie stwierdziły, że nie jest możliwe, aby skarżąca nie była świadoma położenia przedmiotowego gazociągu. Gazociąg ten jest bowiem oznaczony widocznymi na nieruchomości uczestniczki słupkami, które znajdowały się tam od początku usytuowania gazociągu.
Co do trzeciego z przedstawionych problemów zauważyć należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono już, że nie występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne, podobnie jak nie istnieje też potrzeba wykładni przepisów prawnych, jeżeli Sąd Najwyższy zajął już stanowisko w kwestii tego zagadnienia prawnego lub wykładni przepisów i wyraził swój pogląd we wcześniejszych orzeczeniach, a nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające zmianę tego poglądu (zob. postanowienia SN: z 19 marca 2012 r., II PK 294/11, i z 2 czerwca 2022 r., I CSK 165/22). Skarżąca takich okoliczności nie przedstawiła. Zgodnie natomiast z jednolitą i ugruntowaną linię orzeczniczą dopuszcza się możliwość nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (zob. uchwała SN z 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013, Nr 12, poz. 139, postanowienia SN: z 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08; z 24 sierpnia 2018 r., II CSK 190/18; z 12 września 2018 r., II CSK 876/16; z 28 maja 2019 r., II CSK 593/18). Postanowieniem z 17 października 2018 r., P 7/17 (OTK 2018/59), Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP, art. 292 k.c. w zw. z art. 285 § 1 i 2 KC jako podstawy nabycia przed 3 sierpnia 2008 r. służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa, w sytuacji, w której nie wydano decyzji o charakterze wywłaszczeniowym, na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 z późn. zm.). Natomiast postanowieniem z tej samej daty (sygn. sprawy S 5/18), zasygnalizował Sejmowi i Senatowi istnienie uchybień w prawie, których usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego RP, polegających na nie unormowaniu w ustawie stanów faktycznych korzystania z urządzeń przesyłowych usytuowanych na cudzym gruncie przed wprowadzeniem do polskiego systemu prawa służebności przesyłu. Po wydaniu powyższych postanowień Trybunału Konstytucyjnego Sąd Najwyższy podtrzymywał swoje uprzednie stanowisko (zob. np. wyrok SN z 5 marca 2021 r., I CSKP 84/21; postanowienia SN z 9 listopada 2018 r., V CSK 502/17, i z 30 czerwca 2023 r., I CSK 3108/22). Nie zachodzi zatem potrzeba kolejnej wypowiedzi Sądu Najwyższego w tej materii. Odmienny pogląd przedstawiony w postanowieniu SN z 24 lutego 2023 r., III CZP 108/22 uznać należy za odosobniony.
Zdaniem uczestniczki oczywista zasadność skargi kasacyjnej wynika z rażąco błędnego zastosowania przepisów prawa procesowego, a także rażąco błędnego zastosowania oraz wykładni przepisów prawa materialnego przez Sąd II instancji.
Skarżąca przywołała naruszenie: 1) art. 1 Pierwszego Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 2) art. 285 § 1 i 2 k.c., 3) art. 292 k.c. w zw. z art. 3054 art. k.c. oraz art. 172 § 1 i 2 k.c., 4) art. 5 k.c., 5) art. 6 k.c.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wskazywano, że aby skarga kasacyjna mogła zostać uznana za oczywiście uzasadnioną, nie wystarczy tylko wskazać kwalifikowaną postać naruszenia przepisów prawa, lecz należy także wykazać, że doszło do takiego właśnie naruszenia – oczywistego i widocznego prima facie przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej oraz wynikającej już z treści skargi (zob. np. postanowienia SN: z 4 lipca 2019 r., V CSK 80/19, z 29 marca 2019 r., V CSK 321/18, z 13 czerwca 2018 r., II CSK 71/18).
Przesłanka z art. 3989 § 1 pkt 4 k.p.c. obejmuje przy tym jedynie uchybienia przepisom prawa materialnego albo procesowego, zarzucanym sądowi drugiej instancji w skardze kasacyjnej, o charakterze elementarnym, które polegają w szczególności na oparciu rozstrzygnięcia na wykładni przepisu oczywiście sprzecznej z jednolitą i ugruntowaną jego wykładnią przyjmowaną w orzecznictwie i nauce prawa, na zastosowaniu przepisu, który już nie obowiązywał względnie na oczywiście błędnym zastosowaniu określonego przepisu w ustalonym stanie faktycznym.
Skarżąca nie przedstawiła przekonujących od razu, widocznych prima facie, twierdzeń wykazujących racje podważające rozstrzygnięcie poddane krytyce i zaskarżeniu na czym właśnie polega „oczywista” zasadność środka zaskarżenia w rozumieniu przyjętym w art. 3989 § 1 pkt 4 k.p.c. (zob. postanowienie SN z 17 grudnia 2019 r., IV CSK 307/19).
Zaprezentowane przez uczestniczkę uzasadnienie odwołujące się do podstaw skargi kasacyjnej wymaga dokonania wnikliwej i pogłębionej analizy wniesionego środka prawnego – zbliżonej do jego rozpoznania, co na etapie przedsądu jest niedopuszczalne (zob. postanowienie SN z 15 marca 2022 r., I CSK 4518/22).
W sprawie nie zachodzi także nieważność postępowania, którą Sąd Najwyższy bierze pod rozwagę - w granicach zaskarżenia - z urzędu (art. 39813 § 1 k.p.c.).
Z tych względów, na podstawie art. 3989 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 520 § 3, 98 § 11 i art. 99 oraz art. 391 § 1 i art. 39821 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przy uwzględnieniu § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 4 pkt 2 oraz § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935).
(a.z.)
[ms]