POSTANOWIENIE
31 lipca 2025 r.
Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:
SSN Monika Koba
na posiedzeniu niejawnym 31 lipca 2025 r. w Warszawie
w sprawie z powództwa R. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R.
przeciwko U. spółce akcyjnej w W.
z udziałem interwenienta ubocznego M.K.
o zapłatę,
na skutek skargi kasacyjnej R. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie
z 20 listopada 2023 r., I AGa 54/23,
1) odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2) zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od doręczenia powódce odpisu niniejszego postanowienia do dnia zapłaty,
3) zasądza od powódki na rzecz interwenienta ubocznego M.K. kwotę 5417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od doręczenia powódce odpisu niniejszego postanowienia do dnia zapłaty.
[A.T.]
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 20 grudnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zasądził od pozwanej U. spółki akcyjnej w W. na rzecz powódki R. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R. kwotę 429 499,69 zł z ustawowymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 28 maja 2017 r. do dnia zapłaty tytułem gwarancji ubezpieczeniowej, a w pozostałej części powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu.
Wyrokiem z 20 listopada 2023 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie - orzekając na skutek apelacji pozwanej i interwenienta ubocznego M.K. - zmienił wyrok Sądu Okręgowego, w ten sposób, że oddalił powództwo i orzekł o kosztach postępowania za obie instancje.
Orzeczenie to zostało zaskarżone skargą kasacyjną przez powódkę.
Skarżąca we wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania powołała się na przesłankę z art. 3989 § 1 pkt 4 k.p.c.
Zdaniem skarżącej skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, z uwagi na błędną wykładnię przez Sąd Apelacyjny celu gwarancji ubezpieczeniowej o charakterze abstrakcyjnym oraz rażąco nieprawidłowe przyjęcie rozszerzonej prawomocności wyroku ze stosunku podstawowego na stosunek prawny z gwarancji, a w konsekwencji oddalenie powództwa na skutek zastosowania art. 5 k.c. W ocenie skarżącej nadużycie prawa do gwarancji nie mogło wynikać z nieistnienia roszczenia ze stosunku podstawowego potwierdzonego prawomocnym wyrokiem, skoro gwarant miał obowiązek wypłaty świadczenia z gwarancji po powiadomieniu go przez powódkę (beneficjenta gwarancji) o nie wykonaniu zapłaty przez dłużnika ze stosunku podstawowego (interwenienta ubocznego). W konsekwencji Sąd Apelacyjny stosując art. 5 k.c. doprowadził do zanegowania stosunku abstrakcyjnej gwarancji ubezpieczeniowej, sprzecznie z jej celem.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o odmowę przyjęcia jej do rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Interwenient uboczny w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o odmowę przyjęcia jej do rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, którego rozpoznanie przez Sąd Najwyższy musi być uzasadnione względami o szczególnej doniosłości, wykraczającymi poza indywidualny interes skarżącego, a mającymi swoje źródło w interesie publicznym. Zgodnie z art. 3989 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko wskazane w skardze kasacyjnej okoliczności uzasadniające jej przyjęcie do rozpoznania, a nie podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie. Cel wymagania określonego w art. 3984 § 2 k.p.c. może być osiągnięty tylko przez powołanie i uzasadnienie istnienia przesłanek o charakterze publicznoprawnym, które będą mogły stanowić podstawę oceny skargi kasacyjnej pod kątem przyjęcia jej do rozpoznania. Sąd Najwyższy nie jest trzecią instancją sądową i nie jest jego rolą usuwanie błędów w zakresie wykładni i stosowania prawa w każdej indywidualnej sprawie.
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego przez oczywistą zasadność skargi kasacyjnej (art. 3989 § 1 pkt 4 k.p.c.) należy natomiast rozumieć sytuację, w której skarga jest uzasadniona w sposób ewidentny, wskazując na rażące i poważne uchybienia zaskarżonego orzeczenia, które są możliwe do stwierdzenia bez konieczności prowadzenia bardziej złożonych rozumowań. Jedynie w takim wypadku możliwa jest kontrola prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji w postępowaniu kasacyjnym. Obciążenie go oczywistą i istotną wadą wskazuje, że usunięcie tego orzeczenia z obrotu leży w interesie publicznym – a tym samym, że może dojść do realizacji celu skargi kasacyjnej, jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia (zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2013 r., III CSK 67/13, niepubl. i z 29 września 2017 r., V CSK 162/17, niepubl.). Przesłanką przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania nie jest oczywiste naruszenie konkretnego przepisu prawa materialnego lub procesowego, lecz sytuacja, w której naruszenie to spowodowało wydanie oczywiście nieprawidłowego orzeczenia (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 8 października 2015 r., IV CSK 189/15, niepubl. i przywołane tam orzecznictwo).
Analiza uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie pozwala przyjąć, by skarga była – w powyższym rozumieniu – oczywiście uzasadniona.
Treścią stosunku gwarancji – mającego charakter jednostronnie zobowiązujący - wiążącego ubezpieczyciela (gwaranta) i wierzyciela ze stosunku podstawowego (beneficjenta gwarancji), jest spełnienie świadczenia pieniężnego na rzecz beneficjenta, po realizacji przez niego określonych wymogów. Zakres obowiązków gwaranta oraz możliwości jego obrony w ramach stosunku gwarancji jest uzależniony od treści umowy gwarancji, którą strony mogą kształtować w ramach zasady swobody umów (art. 3531 k.c.). Gwarant nie może podnosić wobec gwarantariusza zarzutów z umowy zlecenia gwarancji ubezpieczeniowej ani ze stosunku podstawowego, chyba że strony ukształtują zobowiązanie gwaranta jako akcesoryjne (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 1993 r., III CZP 16/93, OSNC 1993, nr 10, poz. 166; uchwała Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94, OSNC 1995, nr 10, poz. 135 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 1996 r., III CRN 38/96, OSP 1996, nr 11, poz. 212; z 14 stycznia 2004 r., I CK 102/03, niepubl.; z 12 kwietnia 2006 r., III CSK 25/06, niepubl.; z 27 marca 2013 r., I CSK 630/12, OSNC – ZD 2014, nr 1, poz. 14; z 23 września 2013 r., II CSK 670/12, OSNC 2014, nr 5, poz. 53; i z 21 sierpnia 2014r., IV CSK 683/13, M.Pr.Bank. 2016, nr 1, s. 24-29).
W razie zapłaty przez gwaranta gwarantariuszowi sumy gwarancyjnej, mimo braku uzasadnienia materialnoprawnego w stosunku podstawowym, rozliczenie korzyści majątkowej następuje między stronami tego stosunku (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 10 lutego 2010 r., V CSK 233/09, OSNC 2010, nr 11, poz. 146; z 11 października 2013 r., I CSK 769/12, OSNC – ZD 2014, nr 4, poz. 70; z 23 października 2019 r., III CSK 279/17, niepubl.; i z 20 kwietnia 2023 r., II CSKP 581/22, niepubl.).
Wbrew stanowisku skarżącej z motywów zaskarżonego orzeczenia nie wynika, by Sąd Apelacyjny nie uwzględnił – wynikającej z wyżej przytoczonego orzecznictwa - istoty gwarancji, która w okolicznościach sprawy została ukształtowana jako abstrakcyjna i nie rozróżniał stosunku gwarancji łączącego powoda z pozwanym, od stosunku podstawowego łączącego powódkę z interwenientem ubocznym.
Sąd Apelacyjny w specyficznych okolicznościach sprawy przyjął natomiast, że żądanie beneficjenta gwarancji wobec gwaranta stanowi nadużycie prawa, skoro w dacie orzekania przez ten Sąd istniał prawomocny wyrok oddalający powództwo beneficjenta gwarancji ze stosunku podstawowego, które zabezpieczać miała gwarancja. Na nieporozumieniu oparta jest teza, że Sąd Apelacyjny naruszył art. 365 § 1 k.p.c. i art. 366 k.p.c. Sąd ten zgodnie - z art. 365 § 1 k.p.c. - uwzględnił istnienie prawomocnego wyroku rozstrzygającego spór między powódką a interwenientem ubocznym. Nie rozszerzył natomiast zakresu jego mocy wiążącej na spór między stronami.
Nie przekonuje także stanowisko skarżącej, że przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że nadużywa ona prawa z gwarancji dowodzi oczywistej zasadności skargi.
Przede wszystkim stosowanie klauzul generalnych, a zwłaszcza art. 5 k.c. stanowi domenę sądów meriti. Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym ma zaś ograniczone możliwości w tym zakresie, może zakwestionować oceny tych Sądów tylko wtedy, gdy są rażąco błędne i krzywdzące. Sąd Najwyższy prezentuje bowiem konsekwentnie pogląd, że zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94, niepubl. i z 2 października 2015 r., II CSK 757/14, niepubl.). Analiza wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania na tle jej podstaw oraz motywów zaskarżonego orzeczenia, nie prowadzi do oceny, że Sąd Apelacyjny stosując art. 5 k.c. dopuścił się kardynalnych błędów, w stopniu przemawiającym za oczywistą zasadnością skargi.
W judykaturze Sądu Najwyższego dopuszczono bowiem możliwość obrony gwaranta przez zgłoszenie nadużycia prawa z gwarancji ( art. 5 k.c.), ale wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych, gdy gwarancja jest wykorzystywana w sposób ewidentnie sprzeczny z celem w związku, z którym została udzielona i staje się narzędziem uzyskania nienależnych korzyści ( zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 25 stycznia 1995 r., III CRN 70/94, OSNC 1995, nr 5, poz. 86; z 10 lutego 2010 r., nr 11, poz. 146; z 21 sierpnia 2014 r., IV CSK 683/13, niepubl.; z 14 kwietnia 2016 r., II CSK 307/15, niepubl.; i z 12 lipca 2022 r., II CSKP 436/22, niepubl.).
Podtrzymywanie przez beneficjenta gwarancji roszczenia z gwarancji w sytuacji, gdy w dacie orzekania przez Sąd istnieje prawomocny wyrok oddalający jego żądanie ze stosunku podstawowego, którego zabezpieczeniem miała być gwarancja, może być ocenione jako nadużycie prawa gwarancji. Beneficjent gwarancji chce bowiem w takich okolicznościach uzyskać korzyść ze stosunku gwarancji, mimo że prawomocnie orzeczono w sporze między nim a dłużnikiem ze stosunku podstawowego (podmiotem zlecającym wystawienie gwarancji), że nie są spełnione warunki materialne uzasadniające przesunięcie majątkowe ze stosunku podstawowego. Świadczenie gwaranta z umowy gwarancyjnej, mimo że stanowi samodzielne zobowiązanie gwaranta wobec gwarantariusza i służy umorzeniu jego własnego długu jest bowiem jednocześnie zarachowywane przez wierzyciela ze stosunku podstawowego na poczet świadczenia dłużnika z tego stosunku prawnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 10 lutego 2010 r., V CSK 233/09). Sąd jest natomiast zobligowany uwzględniać stan rzeczy istniejący w dacie zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.) i nie ma w tej sytuacji do czynienia ze spornością roszczenia ze stosunku podstawowego.
Z tych względów, na podstawie art. 3989 § 2 k.p.c., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, nie znajdując też okoliczności, które w ramach przedsądu jest obowiązany brać pod uwagę z urzędu.
O kosztach postępowania kasacyjnego należnych pozwanemu oraz interwenientowi ubocznemu Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 98 § 3, art. 98 § 11 k.p.c., art. 99 w zw. z art. 391 § 1 i w zw. z art. 39821 k.p.c., a także § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst. jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1935, ze zm.).
[A.T.]
[SOP]