Sąd Najwyższy po przeprowadzeniu rozprawy kasacyjnej postanowieniem wydanym 5 czerwca 2025 roku, sygn. akt III KK 485/23, oddalił wniesione w sprawie kasacje, uznając je za oczywiście bezzasadne.
Postępowanie dotyczyło działalności zorganizowanej grupy przestępczej, zajmującej się w szczególności wprowadzaniem do obrotu środków odurzających. Jeden ze skazanych stał pod zarzutem nakłaniania do fałszywych zeznań. Został w fazie postępowania przygotowawczego poddany badaniom przez biegłych lekarzy psychiatrów, którzy w wydanej pisemnej opinii nie stwierdzili u niego żadnych istotnych zakłóceń czynności psychicznych, mogących mieć niekorzystny wpływ na możliwość prowadzenia przezeń samodzielnej i rozsądnej obrony.
W toku postępowania nie wydano przewidzianego w art. 79 § 4 k.p.k. postanowienia stwierdzającego brak konieczności utrzymywania stanu obligatoryjnej obrony. Ponieważ na kilku terminach rozprawy przed sądem I instancji, w określonym czasie oskarżony nie miał obrońcy, prokurator występujący w postępowaniu kasacyjnym wskazał na zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, przewidzianej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.
Sąd Najwyższy, choć potwierdził zaistnienie faktów podniesionych w toku rozprawy kasacyjnej przez prokuratora, nie uznał ich jednak za skutkujące zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej, wymuszającej uchylenie wyroku niezależnie od zakresu zaskarżenia i wpływu tychże uchybień na treść wyroku. Uznał, iż nie ma podstaw do automatycznego przyjęcia, iż po przeanalizowaniu opinii sądowo-psychiatrycznej negującej występowanie istotnych problemów psychicznych u oskarżonego oraz uznaniu jej za prawidłową i uzasadnioną, sąd nadal może posiadać uzasadnione wątpliwości odnośnie stanu zdrowia oskarżonego w tym zakresie w oparciu o wcześniejsze przesłanki. Jeśli opinia nie budzi zastrzeżeń, istniejące wcześniej wątpliwości nikną, a postanowienie, o którym mowa w art. 79 § 4 k.p.k., jest li tylko efektem stwierdzenia braku lub choćby jedynie uzasadnionych podstaw do ich formułowania. Orzeczenia sądu wydawane na podstawie art. 79 § 4 zd. 1 k.p.k. mają charakter wyłącznie deklaratoryjny i pełnią wyłącznie funkcję porządkująco-informacyjną. Konstytutywności orzeczenia nie można uzależniać od późniejszej oceny jego trafności. Jeśli z akt sprawy wynika, że treść opinii sądowo-psychiatrycznej była sądowi znana, w toku postępowania konsekwentnie nie traktował obrony oskarżonego jako obligatoryjnej, zaś wyraz swojej akceptującej oceny dowodu z opinii dał choćby w uzasadnieniu wyroku, można wówczas przyjąć, że sąd uznał, iż obrona nie ma charakteru obowiązkowego. Rażącym błędem sądu był brak wyraźnego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie i zakomunikowania owej okoliczności stronom, w tym oskarżonemu i obrońcy. W takiej sytuacji dochodzi jednakże do uchybienia natury procesowej, które może być kwestionowane w trybie przewidzianym w art. 438 § 1 pkt 2 k.p.k. Uwzględnienie tego zarzutu jest uzależnione od wykazania wpływu na treść orzeczenia (względnie wpływu istotnego w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k.). Taki zarzut w omawianej sprawie nie został natomiast sformułowany.
Sąd Najwyższy podkreślił – wywodzone z Konstytucji, uregulowań międzynarodowych oraz Kodeksu postępowania karnego – znaczenie prawa do obrony w postępowaniu karnym. Wskazał, że reguły konstytucyjne kładące szczególny nacisk także na prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, zdają się w sposób niewątpliwy i wręcz oczywisty sprzeciwiać sytuacji, w której uchylony zostaje wyrok w sprawie, w której nie doszło do realnego naruszenia prawa do obrony, nie narażono na szwank rzetelności procesu i fundamentów demokratycznego państwa prawa, a przy ewentualnym ponownym rozpoznaniu sprawy dojdzie do wydania wyroku odpowiadającego co do zasady orzeczeniu uchylonemu w trybie instancyjnym lub kasacyjnym, gdyż jedyną faktycznie nową czynnością do wykonania przez sąd ponownie rozpoznający sprawę będzie wydanie postanowienia potwierdzającego brak podstaw do obrony obligatoryjnej oskarżonego.
Reasumując: nie w każdej sytuacji, gdy uzasadnione wątpliwości, o których mowa w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k. nie znalazły potwierdzenia w opinii sądowo-psychiatrycznej, a sąd nie wydał postanowienia o tym, że udział obrońcy nie jest obowiązkowy, brak uczestnictwa obrońcy w rozprawie (jej fragmentach) skutkuje zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.
Postanowienie SN z dnia 5 czerwca 2025 r. z uzasadnieniem (sygn. akt III KK 485/23)